Morgunblaðið - 06.05.2008, Blaðsíða 20

20 ÞRIÐJUDAGUR 6. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NÝLEGA birti Vísinda- og tækni-
ráð auglýsingar um „Markáætlun á
sviði vísinda og tækni 2009 til 2015.“
Það má segja þessari áætlun til
hróss að þetta er í
fyrsta skipti sem
kynntir eru styrkir til
vísinda- og tæknirann-
sókna á Íslandi sem
gætu haft veruleg
áhrif, því aldrei áður
hafa staðið til boða
styrkir sem eru nógu
stórir til að leyfa öfluga
uppbyggingu rann-
sóknahópa og -setra og
gætu þannig haft var-
anleg áhrif á þróun
rannsókna.
Það er því reiðarslag
fyrir flestallt vísindafólk landsins að
lesa lýsingarnar á þeim skilyrðum
sem þarf að uppfylla til að eiga kost
á styrkjum í þessari áætlun og á
hvaða sviðum ráðið sér „sérstök
tækifæri“ í þessu efni.
Í tækifærunum sem lýst er vantar
nefnilega ýmislegt sem illa má vanta
á slíkan lista. Til dæmis virðist ráðið
ekki sjá nein tækifæri í raunvísind-
um, verkfræði, hugvísindum (um-
fram íslenska menningararfinn) og í
upplýsingatækni (nema sem þjón-
ustu við afþreyingariðnað). Ekki er
heldur að sjá að félagsvísindi eigi
upp á pallborðið hjá ráðinu, nema á
mjög þröngum sviðum.
Það sem er þó ef til vill verst í
þessum tillögum er hin skilyrðis-
lausa krafa um samstarf við fyrir-
tæki. Það er sérkennilegt að Vís-
inda- og tækniráð, sem á að efla
vísindarannsóknir, vísindamenntun
og tækniþróun í landinu, skuli gera
slíka kröfu, sem augljóst er að úti-
lokar öll grunnvísindi, og einnig
margar hagnýtar greinar vísinda.
Hvers konar fyrirtæki sér ráðið til
dæmis fyrir sér að þeir starfi með
sem hyggja á „rannsóknir í menntun
og kennslu“, sem er þó eitt af tæki-
færunum sem ráðið sér? Ef eitthvað
áhugavert skyldi koma út úr slíkum
rannsóknum, sem gæti
þróað menntakerfið
„svo að það standi bet-
ur undir sívaxandi
kröfum um þekkingu,
virkni, sköpunarkraft,
frumkvæði og sveigj-
anleika,“ af hverju
þyrfti þá fyrirtæki til
að koma slíkum bótum
í kring?
Og með hvers konar
fyrirtækjum ættu þeir
að starfa sem stunda
rannsóknir á handrita-
og bókmenningu? Af
hverju ætti Vísinda- og tækniráð að
vilja blanda fyrirtækjum í slíkar
rannsóknir? Er það vegna þeirrar
„áherslu sem nú er lögð á útrás og
alþjóðlega ímynd landsins?“ Finnst
Vísinda- og tækniráði tilgangslítið
að stunda rannsóknir á menningar-
arfi þjóðarinnar nema þær sé hægt
að nota í útrás einhverra fyrirtækja?
Það bætir ekki úr skák að meðferð
umsókna um þá styrki sem auglýstir
eru verður með sama hætti og ein-
kennt hefur starf Rannsóknasjóðs,
og sætt hefur stöðugri gagnrýni vís-
indafólks í landinu. Í fyrstu umferð,
þar sem 10 hugmyndir verða valdar
sem komast áfram í samkeppninni,
verða hugmyndirnar metnar af ís-
lenskum starfshópi. Þótt erlendir
aðilar verði fengnir til að gefa um-
sagnir um þær umsóknir sem kom-
ast í úrslit munu þeir þó ekki bera
saman ólíkar umsóknir, heldur verð-
ur endanlegt val líka í höndum inn-
lends starfshóps og að lokum í hönd-
um Vísinda- og tækniráðs.
Eins og margoft hefur verið bent
á er á flestum sviðum vísinda nánast
ógerlegt að finna íslenska aðila sem
eru faglega hæfir til að meta um-
sóknir og ekki samtímis vanhæfir
vegna kunningsskapar eða annarra
tengsla. Því er yfirvofandi sú hætta
að valið á hugmyndum sem komast í
úrslit í samkeppninni, sem og end-
anlegt val á styrkþegum, verði gert
á öðrum grundvelli en hlutlausu,
faglegu mati. Það kann ekki góðri
lukku að stýra í uppbyggingu vís-
inda- og tæknirannsókna.
Þessi svokallaða Markáætlun Vís-
inda- og tækniráðs er ekki vel til
þess fallin að laða fram bestu kraft-
ana í íslensku vísinda- og tækni-
samfélagi.
Því skora ég á Vísinda- og tækni-
ráð að vísa ekki frá neinum hug-
myndum á grundvelli þess að þær
falli ekki innan þess þrönga ramma
sem settur hefur verið í auglýsing-
unum, né heldur vegna þess að þær
snúist ekki um samstarf við fyrir-
tæki. Helst ætti ráðið að birta nýja
auglýsingu þess efnis að óskað sé
eftir umsóknum af öllum sviðum vís-
inda- og tæknirannsókna og að
ákvarðanir um styrki verði eingöngu
byggðar á gæðum þeirra vísinda-
manna sem sækja um og hugmynda
þeirra.
Opið bréf til Vísinda-
og tækniráðs
Einar Steingrímsson er ósáttur
við auglýsingar um „Markáætl-
un á sviði vísinda og tækni“
» Vísinda- og tækniráð
virðist ekki sjá nein
tækifæri á sviði raunvís-
inda og verkfræði, og af-
ar fá í hugvísindum, fé-
lagsvísindum og
upplýsingatækni.
Einar Steingrímsson
Höfundur er prófessor í stærðfræði
við Háskólann í Reykjavík.
UNDARLEGT dekur íslenskra
stjórnvalda við herbandalagið Nató
og hluttaka í misgjörðum þess sést
oft réttlætt með því að
úr því við séum þarna á
annað borð þurfum við
að sitja þar með fullri
reisn. En hvers vegna
erum við yfirleitt
þarna?
Fyrir sex áratugum
hófst útrás banda-
rískra hernaðarverk-
taka til Evrópu og fleiri
heimshluta. Það var
ekki af neinni fúl-
mennsku heldur brýnni
fjármálanauðsyn. Upp-
grip þeirra og þensla
hafði verið mikil í heimsstyrjöldinni í
fimm ár. Nú var stríðinu lokið og
framleiðslan dróst saman. Það þurfti
að finna nýja stríðshættu til að koma
framleiðslunni aftur í gang. Þá fundu
athafnamenn upp Rússagrýluna.
Hernaðarverktakar hafa jafnan
sterk ítök hjá bandarískum stjórn-
völdum rétt einsog álverktakar hjá
okkur. Það var líka auðvelt að fá
hrekklaust fólk til að trúa grýlusög-
unum. Og hjólin tóku að snúast aftur
sem aldrei fyrr. Bandarískur al-
menningur borgaði brúsann.
Hin klunnalegu sovésku stjórn-
völd lögðu grýlusmiðum sannarlega
næg áróðursgögn upp í hendurnar.
Samt var hin sovéska ógn álíka inn-
antóm og þau gereyðingarvopn sem
áttu að réttlæta innrásina í Írak fyrir
fimm árum. Þeir fullvita menn sem
ekki skildu það áður hljóta eftir fall
Sovétríkjanna að hafa gert sér ljóst
að af þeim stafaði aldrei nein hern-
aðarógn utan þess svæðis sem þeim
hafði verið úthlutað í stríðslokin.
Ekki af því sovésk stjórnvöld væru
nein gæðablóð, öðru nær, heldur af
því þau höfðu ekkert bolmagn til að
ráðast gegn vesturveldunum, jafnvel
þótt þau hefðu viljað. Þau höfðu ekki
einu sinni afl til að halda leppríkjum
sínum í Evrópu nema fjóra áratugi í
skefjum og tókst með
herkjum að bæla niður
uppreisn í Ungverja-
landi 1956 og Tékklandi
1968. Og í eina skiptið
sem elliærir ráðamenn
þeirra álpuðust til að
ráðast útfyrir landa-
mæri sín, nefnilega inn
í Afganistan 1979, varð
það til þess eins að flýta
fyrir hruni þeirra. Allt
þetta hljóta bandarísk-
ar leyniþjónustur að
hafa vitað; annars væru
þær ekki starfi sínu
vaxnar. En oft getur þótt hagkvæm-
ara að láta satt kyrrt liggja.
Íslenskir athafnamenn sáu sér
brátt hag í því að fá hingað aftur
bandarískt herlið. Þeir höfðu komist
á spenann í stríðinu. Margir stjórn-
málamenn trúðu auk þess í einlægni
á Rússagrýluna. Segja má líka að við
höfum ekki beðið neinn beinan skaða
af veru okkar í Nató, þökk sé andófi
hernaðarandstæðinga. Bandalagið
reyndi að vísu að þvælast fyrir okkur
í landhelgismálinu fyrst í stað en lét
svo af því. Varnarþörfin var á hinn
bóginn aldrei nein, en ýmis fyrirtæki
komust á laggirnar og sér þess glögg
merki enn í dag. Rangt væri því að
segja að hersetan hefði verið til
einskis.
Það er skiljanlegt að ýmsar þjóðir
Austur-Evrópu vilji tengjast varn-
arsambandi við Vestur-Evrópu hvort
sem það heitir Nató eða eitthvað
annað. Þær eru svo nálægar rúss-
neska birninum og hafa svo lengi
haft hann yfir sér, sumar reyndar
langt aftur í aldir. Þeim er eðlilegt að
vera á varðbergi ef stórveldinu
skyldi vaxa fiskur um hrygg og vilja
fara að huga að sögulegum auðlinda-
rétti.
Á hinn bóginn er bágt að sjá hvaða
nauður rekur Íslendinga til að hanga
enn utan í Nató. Yfirvarpið, Rússa-
grýlan, þykir ekki lengur gjaldgeng
þótt stundum sé enn reynt að púa lífi
í líkið. Umsvif hersins eru úr sög-
unni, en þau voru eina vitræna
ástæðan fyrir veru hans hér þótt þau
gögnuðust nær einvörðungu verk-
tökum. Nató berst nú fyrir til-
verurétti sínum og er farið að skipta
sér af átökum í öðrum heimshlutum
þar sem það gerir einungis illt verra
einsog oftast er um erlenda íhlutun.
Það hefur alltaf verið til skammar að
binda trúss sitt við bandalag sem
þrífst öðru fremur á hergagnafram-
leiðslu. Nær væri að snúa sér að
bráðnauðsynlegri eflingu lögreglu og
landhelgisgæslu heldur en sóa fé í að
búa til einhverjar sýndarþarfir í her-
vörnum. En kannski eru hér nýir
verktakar á ferðinni.
Það er víst til lítils að ætla í einu
vetfangi að svipta burt blekking-
arhulu sem fólk hefur alist upp við
frá blautu barnsbeini. En samvisku
sinnar vegna er ekki rétt að þegja
um það sem sannast sýnist.
Til hvers er Nató?
Árni Björnsson »… bágt að sjá hvaða
nauður rekur Ís-
lendinga til að hanga
enn utan í Nató. Yf-
irvarpið, Rússagrýlan,
þykir ekki lengur gjald-
geng þótt stundum sé
enn reynt að púa lífi í
líkið.
Árni Björnsson
menningarsagnfræðingur
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
EFTIR fjármálaóráðsíu í nokkur ár
þar sem bankamógúlar íslensku fjár-
málafyrirtækj-
anna hafa sól-
undað fjármunum
í fjárhættuspili
verðbréfa og ofur-
hlutafjárbrask er
komið að kross-
götum.
Heyrst hefur
neyðaróp frá
bankamógúl þar
sem hann fer
fram á að íslenska
þjóðin leggi fram fjármuni til að við-
halda því sukki sem átt hefur sér stað
í íslenskum fjármálaheimi. Með of-
urlaunum til handa þeim sem staðið
hafa fyrir óráðsíunni á undanförnum
árum þar sem laun mógúlanna voru
allt að hundraðföld laun hins almenna
launþega er nú hrópað að almenn-
ingur eigi að hlaupa undir bagga og
viðhalda óréttlætinu.
Mógúlarnir telja sig ekki hafa gert
neitt rangt, þeir bara reyndu að
græða peninga. Þar sem viðskiptin
voru með pappíra á ímynduðu verði.
Verði á pappírum sem mógúlarnir
upphugsuðu til að sýnast stórir karlar
en aldrei voru nein verðmæti á bak
við.
Þegar skýjaborgin riðar til falls er
farið fram á það við almenning að þeir
litlu fjármunir sem liggja hjá hverj-
um og einum Íslendingi verði lagðir í
sjóð til að bjarga andlitum og smán
mógúlanna fyrir skefjalausan fjár-
austur í pappíra sem aldrei voru nein
verðmæti á bak við heldur hugarórar
stórhuga fjármálaspekúlanta.
Er ekki kominn tími til þess að mó-
gúlarnir endurgreiði oftekin laun á
undanförnum árum því launabónus-
inn sem greiddur var reyndist vera
greiddur fyrir sjónhverfingar í ætt
við söguna um Nýju fötin keisarans.
Mógúlarnir standa nú berstrípaðir
fyrir framan alþjóð og beiðast ásjár
almennings.
Ekki hefur það hvarflað að þessum
herrum að skila illa fengnu fé og
reyna að lægja með því öldur ósættis
í íslensku þjóðfélagi. Þeir vilja halda í
sitt fé en ætlast til að aðrir greiði tap-
ið á braski þeirra.
Ekki er að heyra á málflutningi
mógúlanna að þeir hafi gert neitt
rangt. Þeir gerðu tilraun til að verða
ríkir með misheiðarlegum hætti. Þeir
hugleiddu það aldrei að gróði eins er
tap annars og ekkert verður til af
engu. Hinn ímyndaði gróði þeirra var
tekinn af öðrum aðilum sem sumir
sáu á eftir sparifé sínu.
Nú hafa aðrir fjármálaspekúlantar
(erlendir) með ofursjóði sparkað í ís-
lenska fjármálamógúla svo hressilega
að fjármál bankanna riða til falls
verði ekki gripið til neyðarúrræða og
sukkið fjármagnað af almenningi.
Almenningur krefst þess að óráð-
síufjármagninu sem sólundað var á
undanförnum árum sem launabónus
eða ofurlaun til mógúla bankanna og
fjármálafyrirtækja verði skilað áður
en hugleitt verði að rétta litla fingur
til að losa þessi fyrirtæki við þá smán
sem þau hafa leitt yfir íslenskt sam-
félag.
KRISTJÁN GUÐMUNDSSON,
fv. skipstjóri.
Neyðaróp úr
bankahvelfingu
Frá Kristjáni Guðmundssyni
Kristján
Guðmundsson
EKKI veit ég hvers vegna mér
dettur Bjartur í Sumarhúsum í hug
þegar ég heyri talað um vörubíl-
stjóra þessar vikurnar. Ég veit lítið
um hagi þeirra og hvernig þeir hafa
rekist út í aðgerðir síðustu daga, en
maður getur látið hugann reika.
Hugsum okkur duglegan mann sem
vill verða eigin herra. Dag nokkurn
þegar hann labbar um götur
Reykjavíkur þar sem umhverfið er
allt útatað í „góðum Glitn-
ispunktum“ eða viðlíka boðskap frá
hinum bönkunum, dettur honum í
hug að fara til bankastjórans, fá lán
fyrir stórum vörubíl og verða nú
loksins sjálfstæður. Honum er vel
tekið, lítið mál að fá lán fyrir bíl,
auðvitað í gjaldeyri, því krónan er
ónýtur gjaldmiðill o. s. frv. Á nýja
bílnum fer hann svo til stórfyr-
irtækis sem þarf á þungaflutningi
að halda og hann semur um fast
verð á hverja einingu til fjögurra
ára. Síðan fer hann að keyra. Hann
keyrir í heilt ár og unir glaður við
sitt. Tekjur hans hrökkva fyrir af-
borgunum af bílnum og öðrum
rekstri og hann á sæmilegan af-
gang sem dugar til viðurværis fjöl-
skyldunnar.
En þá dynur ógæfan yfir. Olían
hækkar og gengið fellur. Tekjurnar
hætta að duga fyrir rekstri bílsins.
Hann fer til stórfyrirtækisins og
biður um endurskoðun á verðinu
sem hann samdi um, en fær heldur
kaldar kveðjur. Skrifaði hann ekki
undir samning? Afborgarnirnar
hafa líka hækkað með falli krón-
unnar og nú ná endar ekki lengur
saman, hann hefur ekki einu sinni
tekjur sem duga til að reka bílinn,
hvað þá fyrir lífsviðurværi. Stórfyr-
irtækið er hins vegar í góðum mál-
um, það fær flutninginn á nið-
ursettu verði. Bankinn græðir líka,
dráttarvextir fara að safnast á lán-
ið. Á endanum eignast bankinn
kanski bílinn og getur leigt hann
stórfyrirtækinu, enda ekki ólíklegt
að eigandi bankans og fyrir-
tækisins sé sá sami ef grannt er
skoðað.
Hverjum á að kenna um ófarir
bílstjórans? Ekki veit ég það, lík-
lega verður hver að dæma fyrir sig.
Ég veit hins vegar hvernig fór fyrir
Bjarti í Sumarhúsum, það stendur í
bókinni Sjálfstætt fólk, sem ætti að
vera öllum Íslendingum skyldu-
lesning á þessum síðustu tímum.
HALLGRÍMUR MAGNÚSSON,
áhugamaður um vörubílaakstur
Grundarstíg 17, 101 Reykjavík
Sjálfstætt fólk?
Frá Hallgrími Magnússyni
SANDUR MÖL
FYLLINGAREFNI
WWW.BJORGUN.IS
Sævarhöfða 33,
112 Reykjavík,
sími 563 5600