Morgunblaðið - 10.05.2008, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. MAÍ 2008 29
Í síðustu viku tilkynnti hinn 88
ára gamli Wolfgang Wagner að
hann hygðist láta af stjórn Wag-
nerhátíðarinnar í Bayreuth eftir að
hátíð sumarsins lýkur í lok ágúst.
Þetta eru mikil tíðindi
í tónlistarheiminum,
ekki aðeins af því að
hátíðin er elsta og ein
virtasta tónlistarhátíð
heims, heldur líka af
hinu að aldrei hefur
sami maðurinn setið
jafn lengi sem stjórn-
andi hátíðar, en Wolf-
gang tók við stjórn-
artaumunum í
Bayreuth um 1950
ásamt bróður sínum
Wieland.
Dramatísk fjöl-
skyldusaga
Með tilkynningu Wolfgang Wag-
ners hefst líka enn einn kaflinn í
sögu, sem hefur verið meira spenn-
andi en söguþráður nokkurrar óp-
eru. Saga Wagnerfjölskyldunar hef-
ur lengstum einkennst af deilum og
furðulegum uppákomum alveg frá
upphafi. Gamli Richard Wagner sat
aldrei á neinum friðarstóli og Co-
sima ekkja hans ekki heldur. Wini-
fred tengdadóttir þeirra, sem hélt
um stjórnartaumana á stríðsárunum
og var í persónulegu vinfengi við
sjálfan Hitler, var sannarlega ekki
óumdeild. Að seinni heimstyrjöld-
inni lokinni var hátíðin endurvakin
af sonum Winifreds og Siegfrieds,
sonar Richards og Cosimu, þeim
Wieland og Wolfgang. Frá upphafi
blésu stríðir vindar um hátíðina,
ekki síst vegna róttækrar listrænn-
ar túlkunar þeirra bræðra á óperum
Wagners. Það var líka töluverður
ágreiningur og átök á milli þeirra
bræðra, bæði á listrænu og persónu-
legu sviði, en eftir lát Wielands 1966
virtist ró ætla að færast yfir þar sem
Wolfgang stjórnaði nú einn og af
röggsemi og myndugleika.
Wolfgang var yfirleitt ekki mikið
gagnrýndur fyrir stjórn sína á hátíð-
inni sjálfri, en hins vegar þótti mörg-
um starf hans sem leikstjóra vera
miklu síðra, en hann hefur sett upp
allar óperur afa síns í Bayreuth,
flestar nokkrum sinnum.
Hver verður eftirmaður
Wolfgangs?
Þegar aldurinn fór að færast yfir
Wolfgang var farið að velta fyrir sér
eftirmanni hans. Stjórn Bayreuth
hátíðarinnar hafði þó ekki alveg
frjálsar hendur því Wolfgang hafði
verið ráðinn til lífstíðar þegar hann
afsalaði sér eignarhaldi á hátíðinni
fyrir 3 áratugum, en hátíðin var áður
í persónulegri eigu hans og Wagner-
fjölskyldunnar. Þar að auki var önn-
ur klausa í samningnum, sem kvað á
um að velja ætti arftaka hans úr fjöl-
skyldu Wagners svo fremi sem ein-
hver meðlima hennar hefði reynslu
og hæfileika á því sviði.
Fyrir u.þ.b. 10 árum
fóru ýmsir afkomendur
að minna á sig og gera
hróp að gamla mann-
inum. Þar fór fremst
Nike Wagner, dóttir
Wielands bróður hans,
sem árum saman hefur
haldið uppi látlausum
árásum á föðurbróður
sinn, þýskri pressu til
mikillar ánægju. Aðrir
helstu kröfuhafar hafa
verið börn Wolfgangs
sjálfs úr fyrra hjóna-
bandi, þau Gottfried og
Eva. Gottfried hefur lagt mikla fæð
á föður sinn og rakkað hann niður í
ræðu og riti, m.a. í Íslandsheimsókn
fyrir tæpum 20 árum. Hann hefur
nú dregið framboð sitt tilbaka, en
Eva systir hans, sem hefur mikla
reynslu af stjórnun í tónlistargeir-
anum, hefur þótt sterkur kandidat.
Sá hængur verið á framboði hennar
að hún hefur ekki verið í náðinni hjá
föður sínum í áratugi. Hann sjálfur
hafði aðrar áætlanir, vildi láta Kat-
harinu yngri dóttur sína taka við, og
neitaði að segja af sér þegar það
fékkst ekki samþykkt. Í málinu hef-
ur því ríkt hálfgerð pattstaða, sem
hefur vakið harða gagnrýni í þýsk-
um fjölmiðlum.
Dæturnar saman?
Síðari kona Wolfgangs Wagner,
Gudrun, lést óvænt sl. haust, en hún
hafði haldið um stjórntauma hátíð-
arinnar í æ ríkari mæli ásamt Wolf-
gang manni sínum. Við andlát henn-
ar var hátíðinni því mikill vandi á
höndum, ekki síst af því að Wolf-
gang er nú orðinn mjög heilsutæpur.
Eins og áður segir höfðu þau hjón
ætlað að eftirláta Katharinu dóttur
sinni stöðu stjórnanda hátíðarinnar,
en vandinn var sá að stjórn hennar
samþykkti ekki uppástunguna, að-
allega vegna ungs aldurs hennar og
reynsluleysis. Segja má að í mörg ár
hafi barátta hennar um sætið ein-
kennst af miklu kapphlaupi við tím-
ann, en nú hefur Katharina elst um
10 ár frá því fyrst var farið að þræta
um þetta (nú 29 ára) og einnig aukið
mikið við reynslu sína með því að
setja á svið óperur hér og þar, nú
síðast mjög umdeilda sýningu á
Meistarasöngvurunum í Bayreuth
sl. sumar.
Bayreuthhátíðin stendur frá síð-
ustu viku júlímánuðar til ágústloka,
en undirbúningur hennar hefst
snemma vors. Það er orðin venja að
um leið og hinn listræni undirbún-
ingur fer að sýna lífsmark að vori þá
æsast leikar í umræðunni um eft-
irmann Wolfgangs. Svo hefur einnig
verið nú í vor, en þær frænkur Nike
og Eva Wagner tilkynntu óvænt
sameiginlegt framboð sitt og stefnu-
skrá síðla vetrar. En sá gamli lét
enn ekki slá sig út af laginu og fann
mótleik í stöðunni. Hann boðaði Evu
eldri dóttur sína heim á sinn fund
eftir áratuga aðskilnað, tók hana í
sátt og kom því til leiðar að hún dró
sig út úr samkrullinu með Nike. Síð-
an tilkynnti Eva að hún tæki hönd-
um saman við Katharinu systur sína
og gáfu þær systur næst út yfirlýs-
ingu um að þær vildu taka sameig-
inlega við yfirstjórn hátíðarinnar við
starfslok Wolfgangs. Þá var loksins
kominn tími fyrir gamla manninn til
að gefa út yfirlýsingu um að hann
léti af störfum 31. ágúst nk. Einn
hængur er þó enn á, en hann er sá að
stjórn hátíðarinnar er engan veginn
skylt verða við óskum Wolfgangs
um að velja dætur hans tvær svo
þessu mikla óperudrama er enn ekki
alveg lokið...
Hagsmunir Íslendinga í húfi
Þess má geta að það gæti skipt
okkur Íslendinga verulegu máli
hvernig fer í Bayreuth í sumar þar
sem persónulegt vinfengi Wolf-
gangs Wagner og Gudrunar konu
hans við mig undirritaðan og fleiri
Íslendinga réð því að Ísland hefur
árlega fengið kvóta af miðum á há-
tíðina í Bayreuth. Frá árinu 1995
hafa allt að 30 Íslendingar heimsótt
hátíðina á hverju sumri og fer hópur
fólks enn út í sumar á vegum Wag-
nerfélagsins, en þar verður frum-
sýnd ný uppfærsla á Parsifal auk
sýninga á Tristan og Isolde, Meist-
arasöngvurunum og Niflunga-
hringnum. Það má teljast líklegt að
hin nánu samskipti okkar við Bay-
reuth muni haldast ef þær dætur
Wolfgangs taka við stjórntaum-
unum, en ef svo verður ekki verða
Íslendingar bara að fara í röðina
eins og hverjir aðrir, en annars stað-
ar í heiminum tekur það 10 ár að fá
miða á hátíðina!
Valdaskipti í Bayreuth
Eftir Árna Tómas Ragnarsson »Með tilkynningu
Wolfgang Wagners
hefst líka enn einn kafl-
inn í sögu, sem hefur
verið meira spennandi
en söguþráður nokk-
urrar óperu.
Árni Tómas
Ragnarsson
Höfundur er læknir.
gegnum bókhald borgarinnar og inn-
a frá foreldrum í gegnum banka og bók-
orgarinnar. Eftirlitið væri því mikið en
æri í huga að ekki stæði á skólanum
ndi greiðslur. Foreldrar greiddu inn á
ikning borgarinnar og menntasvið ætti
að yfirfæra greiðslurnar til viðkomandi
mánaðarlega. Það hefði hins vegar verið
hælinn lagt hvenær yfirfærslan hefði
framkvæmd og stundum hefði þurft að
allt að þrjá mánuði eftir peningunum.
ru lagi væri rætt um næringarlegt eft-
ar sem matráðar ættu að skrá næring-
hald fæðunnar í tölvuna. Þetta væri erf-
ramkvæmd því aðeins væri hægt að
a innihaldslýsingu seljenda auk þess
kólar fengju oft forunninn mat að ein-
leyti.
iðja lagi væri sagt að hugbúnaðurinn
hugsaður sem forvörn og varúðarráð-
gegn fæðuofnæmi. Í fámennum skólum
almennt ekki margir nemendur með
þol og ekki þyrfti tölvuskráningu til að
st með því.
lastjórinn segir að í hverjum skóla séu
ega grænmetisætur, hugsanlega músl-
em borða ekki svínakjöt og svo fram-
Vel geti verið að erfitt sé að halda utan
tta í fjölmennum skóla en í fámennum
sé þetta ekki vandamál og réttlæti ekki
tölvuútbúnað.
Í fjórða lagi hafi þjónustustjóri menntasviðs
sagt að kerfið eigi að geta fylgst með mat-
arskammtinum sem hvert barn fær, þar sem
það þurfi að skrá sig inn í hvert sinn sem það
fær mat og ábót. Þetta geti reynst erfitt þar
sem skammtarnir séu misstórir. Borði barn
ekki matinn sinn, komi það ekki fram í tölvunni
vegna þess að barnið getur hent matnum eftir
að hafa fengið skammtinn sinn á diskinn.
Stundum séu skammtarnir litlir í fyrstu og þá
smakki börnin allt en komi síðan aftur og fái
sér meira af einu en ekki öðru. Í sínum skóla
borði kennarar með nemendum og fylgist með
hvort þeir borði matinn og sé oft einhver mis-
brestur á því, sé forráðamanni tilkynnt um
það. Nýr skjár bæti engu við.
Frjálst val eðlilegt
Umræddur skólastjóri segir að sér hafi ver-
ið sagt að koma eigi fyrir tölvum í mötuneyti,
hjá ritara og hjúkrunarfræðingi skólans. Eng-
in kynning né nánari upplýsingar hafi fengist
frá menntasviði varðandi fyrirkomulag eða
nánari rökstuðningur fyrir uppsetningu um-
ræddra tækja. Í sumum skólum vanti nauðsyn-
leg tæki og jafnvel kennarar hafi ekki alls stað-
ar verið með tölvur. Nær sé að tækjavæða
skólana og nota fjármunina í nauðsynleg tæki
en að eyða þeim í eitthvað sem skólar, að
minnsta kosti sumir, hafi ekkert með að gera.
Valið eigi að vera frjálst.
óþarfi?
Morgunblaðið/hag
itt númer í hvert sinn sem þau fá mat
en hver máltíð er skráð sem og ábót.
kóla Reykjavíkur  Skólastjórar ekki á eitt
ir fjölda nemenda og aldri þeirra
EIRÍKUR Finnsson, matreiðslumaður í
Breiðholtsskóla, hannaði nýja hugbúnaðinn
sem er byggður á hugbúnaði sem hann hef-
ur notað í skólanum á þriðja ár. Eiríkur seg-
ir að áður hafi nemendur verið með kort en
margir hafi týnt þeim fljótlega og fyr-
irkomulagið hafi í raun verið ómögulegt.
Forráðamenn nemenda ganga skriflega
frá áskrift að mat og þá eru nemendur
skráðir í kerfið. Á skjánum má sjá hvað
margir eru skráðir í mat, hvað margir
þeirra eru mættir dags daglega, hvað marg-
ir eru búnir að borða og hvað margir eru
eftir á ákveðnum tíma. Eins koma fram
upplýsingar um hvort búið sé að greiða
mánaðargjaldið og mynd af viðkomandi.
Eiríkur segir að hugbúnaðurinn sé not-
endavænn, einfaldur og auðvelt sé að læra á
hann, auk þess sem hann auki hagkvæmni
og öryggi. Komi í veg fyrir slys vegna fæðu-
ofnæmis og hver sem er geti afgreitt börn-
in, þó hann viti ekki um hugsanlegt fæðuof-
næmi, því þegar nafn viðkomandi nemanda
komi upp á skjáinn birtist jafnframt upplýs-
ingar um þau efni sem hann megi ekki
borða. Hann leggur áherslu á að börnin viti
ekki hvað sé í matnum og því sé hugbún-
aðurinn góð forvörn.
Einfalt kerfi
SL. FIMMTUDAG hélt Atli
Gíslason, alþingismaður VG, því
ranglega fram á Alþingi að ég hefði
sagt Landsvirkjun hafa umboð til
eignarnáms vegna Urriðafossvirkj-
unar. Af þessu tilefni sagði Þórunn
Sveinbjarnardóttir umhverf-
isráðherra m.a. orðrétt: „… Það
liggur algerlega fyrir af minni hálfu
að forstjóri Landsvirkjunar hefur
ekki umboð frá ríkisstjórn Íslands
til þess að fara í eignarnám!“ Við
þessa yfirlýsingu ráðherrans má
bæta að Landsvirkjun hefur aldrei
haldið því fram að hún hafi fengið
umboð til eignarnáms. Heimildina
er að finna í 23. gr. raforkulaga og
þar kemur skýrt fram að það er iðn-
aðarráðherra sem fer með eign-
arnámsheimildina og metur hvort
skilyrði séu fyrir hendi.
Umboð Landsvirkjunar
Það sem kann að hafa ruglað Atla
Gíslason í ríminu er að komið hefur
fram að Landsvirkjun hefur umboð
ríkisins til að semja við landeig-
endur á grundvelli Títansamning-
anna. Það umboð byggist á árs-
gömlu samkomulagi ríkisins og
Landsvirkjunar. Rík-
isendurskoðun gerði á
sínum tíma þá at-
hugasemd að með sam-
komulaginu hefði ekki
átt sér stað endanlegt
framsal á vatnsrétt-
indum Títansamning-
anna enda þyrfti Al-
þingi að samþykkja
slíkt framsal. Að áliti
Ríkisendurskoðunar
hefði ríkisstjórnin því
átt að undirrita samn-
inginn með fyrirvara.
Þessi afstaða Ríkisendurskoðunar
breytir því ekki að Landsvirkjun
hefur samkvæmt samkomulaginu
fullt umboð íslenska ríkisins til þess
að koma fram fyrir þess hönd og
semja á eigin ábyrgð um greiðslur
fébóta vegna nauðsynlegra lands-
réttinda. Í Títansamningunum er
því lýst hvernig fara skuli með
ágreiningsmál og þess vegna reynir
ekki á eignarnám vegna þeirra rétt-
inda sem þeir ná til.
Fyrirhuguð Urriðafossvirkjun
verður neðsta virkjunin í Þjórsá.
Fjórir hreppar eiga land að ánni á
þessu svæði. Þrír hreppar hafa sam-
þykkt aðalskipulag, þar sem gert er
ráð fyrir virkjuninni og sveitarstjórn
Flóahrepps hefur
samþykkt samhljóða
að leggja til að virkj-
unin verði á tillögu að
aðalskipulagi. Gera
má ráð fyrir að það
verði auglýst innan
tíðar og staðfest á
næsta ári en þá fyrst
er eðlilegt að leita eft-
ir virkjunarleyfi.
Þótt ríkið eigi yf-
irgnæfandi meirihluta
vatnsréttindanna
vegna Urriðafoss-
virkjunar er hluti þeirra í eigu ann-
arra. Landsvirkjun hefur átt í við-
ræðum við þá og verður þeim haldið
áfram og þess freistað að ná sam-
komulagi um kaup á réttindum og
bótagreiðslur vegna landnota. Slíkar
viðræður hafa tekið langan tíma og
eðlilegt er að það valdi óánægju
þeirra, sem hlut eiga að máli enda
hefur virkjunin óneitanlega talsverð
áhrif á nánasta umhverfi þeirra og
daglegt líf.
Góður virkjunarkostur
Í nánast heila öld hafa landsmenn
deilt um hvort og hvernig eigi að
nýta orkulindirnar. Það þarf því ekki
að koma á óvart að virkjunarund-
irbúningurinn í Þjórsá skuli valda
deilum. Landsvirkjun hefur eðlilega
lent í skotlínu deiluaðila. Starfsmenn
fyrirtækisins leggja sig fram um að
vinna störf sín af kostgæfni og alúð í
þeirri trú að skynsamleg nýting end-
urnýjanlegra auðlinda landsins sé
þjóðinni til hagsbóta.
Fyrirhugaðar virkjanir í neð-
anverðri Þjórsá fengu bestu einkunn
í rammaáætlun ríkisstjórnarinnar á
sínum tíma. Þá hafa Skipulags-
stofnun og umhverfisráðherra fallist
á fyrirhugaðar virkjunarfram-
kvæmdir í úrskurðum um mat á um-
hverfisáhrifum þeirra. Helstu kostir
virkjananna eru þeir að nú þegar er
fyrir hendi miðlun ofar á vatnasvið-
inu sem leiðir til þess að vatnsborð
inntakslóna verður stöðugt. Hér er
því ekki um vatnsmiðlanir að ræða
og slíkar rennslisvirkjanir eru sjald-
gæfar í jökulám. Lónin verða að
langstærstum hluta í núverandi far-
vegi árinnar og unnið hefur verið að
því að lækka yfirborð Heiðarlóns og
hanna stíflur sem næst farvegi ár-
innar til að draga úr umhverfisáhrif-
um. Virkjanirnar tengjast há-
spennulínum sem fyrir eru á
svæðinu og mannvirkin verða felld
inn í landslagið.
Miklir hagsmunir í húfi
Undirbúningur virkjunarfram-
kvæmda hefur staðið í langan tíma í
góðu samráði við viðkomandi sveit-
arstjórnir og flesta landeigendur.
Mikil eftirspurn er eftir rafmagni úr
endurnýjanlegri orku árinnar. M.a.
hafa fyrirtæki, sem hreinsa kísil í
sólarrafala og netþjónabú sýnt
áhuga á að koma á fót starfsemi í
Þorlákshöfn og víðar. Gerðir hafa
verið samningar við fyrirtæki með
fyrirvara um að virkjanir verði reist-
ar. Hagsmunir landeigenda eru
vissulega miklir í þessu máli, en
horfa verður á málið í heild, m.a.
með tilliti til þess að virkjunin skap-
ar ný og fjölbreytt atvinnutækifæri,
einkum á Suðurlandi.
Miklir hagsmunir í húfi
Friðrik Sophusson skrifar um
virkjanir í Þjórsá »… horfa verður á
málið í heild, m.a.
með tilliti til þess að
virkjunin skapar ný og
fjölbreytt atvinnutæki-
færi, einkum á Suður-
landi.
Friðrik Sophusson
Höfundur er forstjóri Landsvirkj-
unar.
sins. Og
yggð
i o.fl. Að-
n Kristinn
agði að
ugga á
ir brjósti,
m. Voru
bræðra,
ningar
hann er
ttum við
jónum
þeirra og
ppi ófáar
pilari.
rði lífið
ð í sjávar-
heið-
ri kveðju
nni eftir
ármálum.
bjart yfir
num og
r.
rnason.