Morgunblaðið - 24.08.2008, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Þ
egar ég horfi út um
bílgluggann á leið-
inni frá make-
dónsku landamær-
unum til Pristina
vekja öll þessi tómu
glæsihótel og bens-
ínstöðvar furðu mína. Hvorki er útlit
fyrir að þjóðin þurfi allt þetta bensín
né er líklegt að túristarnir fari að
flykkjast á þjóðvegahótel í Kosovo á
næstunni, ef þá einhvern tímann.
Enginn virðist vita ástæðuna en
flesta grunar þó að eitthvað skugga-
legt sé á seyði. Óljós staða landsins
hefur verið frjór jarðvegur skipu-
lagðrar glæpastarfsemi og þetta
kunna að vera birgðastöðvar þeirrar
starfsemi.
Pristina sjálf virðist svo töluvert
hreinlegri en búast mátti við, svona
við fyrstu sýn. Íbúarnir eru flestir vel
klæddir og átök fortíðar virðast víðs-
fjarri. Atvinnuleysi er þó greinilega
enn töluvert, sem sést best á ótelj-
andi sölumönnum sem eigra um
kaffihús og göngugötur með fangið
fullt af sígarettum – en aldrei virðast
þeir selja neitt. Hér má heyra ensku
út um allt, enda útlendingafjöldinn í
miðborginni á við mestu túr-
istaborgir álfunnar, þökk sé þús-
undum starfsmanna alþjóðastofnana
sem haldið hafa friðinn og reynt að
byggja upp landsvæðið undanfarin
ár. Þessar stofnanir setja mikinn svip
á eina aðalgötuna, Luan Haradinaj,
þar sem höfuðstöðvar UNMIK (UN
Mission in Kosovo) eru klárlega mest
áberandi. Þar er öryggisgæslan
ströng, spegli er brugðið undir bíla
sem fara í gegnum hliðið og örygg-
isverðir út um allt.
Á hverju götuhorni má svo sjá
veggspjöld af Adem Jashari með yf-
irskriftinni „Bac, U Kry!“ Jashari
lést ásamt 28 fjölskyldumeðlimum
(alls voru fórnarlömin 58) við að verja
heimili sitt og hefur síðar orðið goð-
sagnakennd þjóðhetja meðal Kos-
ovo-Albana. Aðeins einn hinna um-
kringdu komst lifandi úr
hildarleiknum og hann fullyrti að
Jashari hefði sungið albanska þjóð-
sönginn á banastundinni. Undirskrift
veggspjaldanna vísar í að nú geti sá
gamli loks hvílt í friði, landar hans
hafi lokið ætlunarverki hans.
Þegar ég kem á gistiheimilið mitt
blasir hins vegar við mér önnur
Pristina. Hálfkláruð hús blandast við
gamlar rústir, það er sögð lenska hér
að byggja þannig að alltaf sé hægt að
bæta við einni hæð í viðbót um leið og
húseigandi er kominn í frekari álnir.
Á leið minni aftur í miðbæinn geng
ég niður holótta brekku sem hindrar
þó ekki börnin í að leika sér í fótbolta
og á línuskautum. Kaffihúsin fyrir ut-
an miðbæinn láta sér flest nægja eitt
eða tvö kerti í lýsingu nú þegar byrj-
að er að myrkva, það er þó ekki fyrr
en daginn eftir sem rafmagnið fer af.
Hrjótandi risar
Serbinn Nikola Tesla var einn
mesti brautryðjandi mannkynssög-
unnar í framleiðslu rafmagns. Saraj-
evo var fyrsta borg Evrópu til að fá
rafmagnssporvagna og nú er Kosovo
einn af fáum stöðum Evrópu þar sem
enn má upplifa almennilegt raf-
magnsleysi reglulega. En þótt það sé
rafmagnslaust í Pristina eru rafalar
fyrir utan þau kaffihús og veit-
ingastaði sem hafa efni á því. Mið-
bænum er haldið gangandi á þessum
tækjum þetta kvöld og hljóðið minnir
á tíu hrjótandi risa. Hér er rafmagns-
laust við og við flesta daga, sjaldan þó
svona lengi í einu, oftast aðeins tvo
tíma í senn. Mér skilst að ástandið sé
enn verra en í fyrra og það þarf lítið
til þess að setja allt úr skorðum. Þeg-
ar rapparinn 50 cent hélt tónleika hér
fyrr í vetur fór rafmagnið af allri
borginni, ekki bara meðan á tónleik-
unum stóð heldur líka þegar gerðar
voru hljóðprufur. Og jafn þreytandi
og þetta getur verið þá er þetta vita-
skuld miklu verra í mestu vetr-
arhörkunum.
Höfuðborgin hefur stækkað hratt
síðan friður komst á. Helstu átökin
áttu sér stað í minni borgum landsins
sem og í sveitunum. Það varð til þess
að fólksflutningar til Pristina urðu
miklir, auk þess sem störf sköpuðust
vegna veru alþjóðastofnana sem
flestar hafa höfuðstöðvar sínar í
Pristina. Þannig hefur mannfjöldi
borgarinnar nær tvöfaldast og telur
nú yfir hálfa milljón íbúa, allar slíkar
tölur virðast þó enn töluvert á reiki.
Jafnvel fyrir tíma Milosevic var
Kosovo fátækasta svæði Júgóslavíu,
þjóðarframleiðsla á mann þar var að-
eins fjórðungur af meðaltali Júgó-
slavíu allrar. Svæðið hefur lengi verið
vanþróað, sérstaklega til sveita það-
an sem enn heyrast fréttir af heið-
ursmorðum, svipuðum og þeim sem
við þekkjum frá Sturlungaöld – nema
núna hafa hríðskotabyssur og bílar
tekið við af sverðum og hestum. En
óróinn núna er sagður hvað mestur í
Mitrovica við serbnesku landamærin,
borg þar sem áin skilur á milli Alb-
ana og Serba og herlið KFOR (al-
þjóðlegt herlið í Kosovo undir forystu
NATO) gætir brúnna á milli.
Leigubílstjórinn og Björk
Vehbi Aliu heitir leigubílstjórinn
sem keyrir mig til Mitrovica. Þýskan
hans er miklu betri en mín og þegar ég
gef upp þjóðerni mitt er hann fljótur
að lýsa yfir hrifningu sinni á Björk og
stuðningi hennar við sjálfstæði Kos-
ovo, en á tónleikum í Japan tileinkaði
hún Kosovum lagið „Declare Indep-
endence“, en þeir höfðu einmitt nýlega
farið að ráðum hennar. Hann bjó í
hálft ár í Stokkhólmi og ber Svíum
einnig vel söguna. En hann varar mig
við að ég geti líklega ekki farið yfir
brúna nema fylgdarmaður KFOR fari
með mér, ólgan sé enn svo mikil. Hann
segir Serbana að vísu ferðast vand-
ræðalaust yfir til albanska hlutans en
enginn fari í hina áttina. Mig grunar
einhvern veginn að leigubílstjórar hin-
um megin segi söguna öðruvísi.
Karlar dansa
Þegar ég geng inn í miðbæ Mitro-
vica mætir mér haf af köflóttum pils-
um, skólastúlkur alls staðar og pilsin
öll eins, en þó bara pilsin – annar
klæðnaður virðist algjörlega frjáls.
Þetta er ung þjóð í mörgum skilningi,
hér virðast flestir vera undir tvítugu.
En síðan kem ég við á skyndibita-
stað – og á meðan ég bíð eftir matn-
um sé ég að staðurinn er fullur af
karlmönnum sem allir horfa þöglir
og einbeittir á sjónvarpið. Þar er ver-
ið að sýna frá réttarhöldum í Haag,
þulurinn talar albönsku ofan í ensk-
una – en skyndilega tryllast allir af
kæti. Bjórglösum er kastað í gólfið
og fljótlega tæmist staðurinn – og
gleðin heldur áfram utan við
gluggann. Þar eru mættir menn með
trommur og karlarnir stíga trylltan
dans – en konurnar láta sér nægja að
horfa á. Það er eins og mig minni að
þetta hafi verið öfugt á skólaböll-
unum í gamla daga.
Seinna kemst ég að því að þeir eru
að fagna frelsi Ramush Haradinaj.
Niðurstaðan er þeim staðfesting á að
hann hafi verið stríðshetja en ekki
stríðsglæpamaður. Haradinaj var
einn helsti foringi andspyrnuhreyf-
ingar Kosovo-Albana, KLA, og varð
seinna forsætisráðherra Kosovo um
hríð, frá 2004-5. Hann hætti sem for-
sætisráðherra og gaf sig sjálfur fram
Nýburaland Beint á móti höfuðstöðvum UNMIK (United Nations Mission in Kosovo) má sjá skýr skilaboð um nýja tíma – en fæðingin verður seint sársaukalaus.
Einbeittir Þessir ungu menn í Peja hlustuðu með athygli á hátíðarræður og -söngva dagsins þegar frelsi Ramush
Haradinaj var fagnað. Þegar var búið að semja lag um frelsi Haradinaj sem hljómaði á götum borgarinnar.
Kosovo er líklega nýjasta ríki veraldar. Enn er þó óvíst
hvenær það fær fullt samþykki sem slíkt hjá alþjóða-
samfélaginu, Rússland og Kína hafa bæði hafnað sjálf-
stæði landsins og fjölmargar aðrar þjóðir halda að sér
höndunum. En þetta samþykki er engu að síður líklega
frekar spurning um hvenær frekar en hvort, Kosovo er
ekki líklegt til þess að verða aftur hluti af Serbíu á næst-
unni og það verður ekki að eilífu undir forsjá Samein-
uðu þjóðanna eða Evrópusambandsins. En hvernig
ætli sé umhorfs í þessu nýja ríki?
Trylltur
dans í
Kosovo