Morgunblaðið - 24.08.2008, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 2008 29
neitt, hafði bara séð hann. Ég sagði manninum
að ég vildi gjarnan ræða þessi mál við Svein-
björn, hvort hann gæti komið á fundi okkar.
Sá fundur var tveimur dögum síðar og þetta
var tæpri viku fyrir sumardaginn fyrsta.
Þetta ár, 1973, sumardaginn fyrsta, var Ása-
trúarfélagið stofnað. Stofnfélagar voru ellefu
sem að sögn Einars Pálssonar er hin heilaga
tala sólarinnar.“
Og hvað fóru þið nú að gera?
„Það var boðað til framhaldsstofnfundar á
Hótel Esju sem þá hét svona mánuði seinna.
Þar mættu 60 manns. Ég hafði löngum verið
að tala við menn og hvetja þá til að sameinast
mér í Reykjavíkurgoðorði en það gekk ákaf-
lega illa.“
Hvernig gekk samstarfið við Sveinbjörn í
Ásatrúarflokknum?
„Það bar aldrei skugga á það, við höfum
ábyggilega ekki alltaf verið sammála en ég
man ekki lengur eftir neinu sem við deildum
um. Það var allt í besta gengi í söfnuðinum
enda átti hann enga peninga. Við hittumst á
hverjum laugardegi í turnherberginu á Hótel
Borg og ræddum um alla heima og geima,
ekki endilega trúarbrögð.“
Var ekki erfitt að koma saman kenn-
ingasmíð fyrir söfnuðinn?
„Það er nú svo einkennilegt að það kom
nánast alveg af sjálfu sér. Við vorum líklega
fjórir sem settum saman siðareglur Ásatrúar-
félagsins, ég, Sveinbjörn, Þorsteinn Guð-
jónsson og Dagur Þorleifsson. Við vorum al-
veg sammála um hvernig þetta ætti að vera.
Við flettum engu upp, við settum bara niður
það sem okkur fannst að ætti að vera þarna.
Þetta voru 12 einfaldar reglur en í raun engar
trúarkenningar.“
Mikill áhugi á hinum forna sið
Höfðuð þið boðorðin 10 sem fyrirmynd?
„Þau hafa nú ábyggilega haft óbein áhrif því
við gættum okkar á því að segja hvergi; þú
skalt eða þú skalt ekki. Ég hugsa að við höfum
líka forðast að hafa reglurnar tíu. Ég vildi
hafa þær 16 af því að það eru sextán rúnir í
nýja rúnafúþarkinum. En það náðist ekki sam-
staða um það, líklega var það það einasta sem
ekki náðist samkomulag um.“
Fannstu til þess að fólki þætti þú skrítinn
vegna þessa?
„Nei, ég fann aldrei til þess. Ég fann hins
vegar mjög mikið fyrir því hve gífurlegan
áhuga fólki hafði á hinum forna sið þegar fjöl-
miðlar höfðu brotið ísinn.
Það voru alltaf miklu fleiri sem höfðu áhuga
en þeir sem gengu í félagið.“
Varst þú kvæntur maður þegar þetta var?
„Hvorki ég né Sveinbjörn áttum konur og
gátum því helgað okkur þessu málefni óskipt-
ir. Hann var skilinn þegar þetta var og ég hef
ekki kvænst.“
Má segja að þú hafir helgað líf þitt frá 15
ára aldri þessum trúarbrögðum?
„Alltént frá 1973 hefur þetta verið mitt aðal-
áhugamál og í raun og veru starf líka. Þetta
vatt upp á sig. Lengst af voru félagsmenn
tæplega hundrað en síðan gerðist það þegar
járntjaldið hrundi að ég fluttist til Lithauga-
lands, sem var það land sem síðast gerðist
kristið í Evrópu – og reyndar aldrei nema að
hálfu. Þar vann ég að útflutningi á íslenskum
hestum og leitaði jafnframt að viðskiptatæki-
færum sem opnuðust þegar Sovétríkin
hrundu.
Þegar ég kom heim í jólafrí 1993 frétti ég að
Sveinbjörn allsherjargoði hefði dáið kvöldið
áður. Ég var skipaður allsherjargoði strax þar
á eftir og síðar var kosið um embættið og ég
hlaut kosningu.
Í kjölfar þessa breyttust hagir mínir. Ég
þurfti að fara aftur til Lithaugalands til að
sinna mínum störfum en það kom fljótlega í
ljós að það var erfitt að sameina þau störf alls-
herjargoðastarfinu svo ég flutti heim til Ís-
lands.“
Var mikil barátta hjá ykkur að fá löggildinu
sem trúfélag?
„Félagið var viðurkennt sem trúfélag 1974,
eftir eins árs baráttu við stjórnvöld. Það vakti
reyndar heimsathygli að heiðið trúfélag hefði
hlotið viðurkenningu stjórnvalda og var mikill
gestagangur hér næstu árin vegna þessa og
lenti það að miklu leyti á mér að svara fyrir
félagið. Ég hef verið að lesa ýmis gömul viðtöl
frá þessum fyrstu árum, þar sem ég er að
svara spurningum erlendra blaðamanna, án
þess í raun og veru að hafa vitað nokkurn
skapaðan hlut.“
Var það ekki erfitt?
„Maður bara sagði eitthvað sem manni
fannst að gæti passað – en þegar ég les þetta
yfir í dag er mér eiginlega óskiljanlegt hvernig
ég gat vitað þetta allt saman.“
Kannski að þú hafi fengið vitrun að handan?
„Ég held nú reyndar að skýringin sé sú að
hinn forni siður, ásatrúin, sé svo nátengdur ís-
lensku þjóðerni og tungu að þessi þekking sé
eitthvað sem við fáum í raun með móðurmjólk-
inni.
Það eru til vísindalegar kenningar um
hvernig svokölluð áaminni verða til. Vís-
indamenn kalla þetta meme, sem er sambæri-
legt við gen, nema að það er algjörlega óefn-
iskennt. Með tilvísun í okkar fornu bækur hef
ég leyft mér að kalla þetta flugur.
Ég er næstum því sannfærður um að hlutir
sem langamma mín og ömmur mínar sögðu
mér, jafnvel áður en ég var farinn að tala,
koma síðan upp á yfirborð hugans þegar ýtt er
á réttu takkana, ef svo má að orði komast því
að álfa-, vætta- og huldufólkstrúin sem var
þeim öllum í blóð borin er í raun og veru hin
lifandi arfleifð ása- og vanatrúarinnar.“
Ertu skyggn?
„Ég held næstum ekki. Ég hef orðið var við
hluti sem mér hefur gengið illa að skilgreina
en ég hef aldrei þróað þetta með mér. Móðir
mín var hins vegar mjög mikið skyggn þegar
hún var barn en það rjátlaðist nú af henni eftir
að hún flutti til Reykjavíkur, en virtist svo
birtast aftur síðustu árin áður en hún dó.
Talinn miðilsefni
Mér var reyndar sagt að ég hefði mikla mið-
ilshæfileika. Ég sótti stundum miðilsfundi hjá
nýalssinnum, en Sveinbjörn og fleiri í Ása-
trúarfélaginu voru hallir undir kenningar
þeirra. Þar var mér sem fyrr gat sagt að ég
væri mikið miðilsefni og ætti að þróa þessa
hæfileika með mér. Þetta var mér hins vegar
mjög líkamlega erfitt, hjartslátturinn gat farið
upp í 200 slög á mínútu og síðan fannst mér
reyndar alltaf að það sem var sagt á miðils-
fundum væri ekki mjög merkilegt. Það sem
bar við á fundunum og sú upplifun sem ég
fékk þar var hins vegar mjög merkileg en mér
fannst ekki að ég fengi neinar raunverulegar
upplýsingar út úr því sem þar átti sér stað. Ég
er alls ekki sannfærður um að þær upplýs-
ingar sem koma fram á svona fundum séu í
raun frá látnum einstaklingum.“
En nú ert þú hættur sem allsherjargoði –
finnst þér það leiðinlegt?
„Nei, það var tiltölulegur léttir að hætta
þessu því að ósamkomulagið í félaginu var orð-
ið þannig að maður hafði enga ánægju af
starfinu lengur.“
Peningar rót ósamkomulags
Hvers vegna var þetta ósamkomulag?
„Rótin að því var peningar. Ég stóðst ekki
mátið þegar ég sá að félagið gæti komið sér
upp eignum á fremur einfaldan hátt. Þá byrj-
aði hins vegar sundurlyndið. Eftir að ég hætti
sem allsherjargoði 2002 var fasteign félagsins
við Grandagarð seld, að mínu viti fyrir alltof
lítinn pening. Ég reyndi að kaupa eignina fyrir
hönd Reykjavíkurgoðorðs en tíminn var mjög
naumur og mér tókst ekki að fjármagna kaup-
in í tíma.
Reykjavíkurgoðorð, sem er miklu eldra en
Ásatrúarfélagið, hefur haldið áfram að starfa
og hefur löggildinu sem trúfélag. Ég hef því
ennþá rétt til að gifta, jarða og standa fyrir
öðrum trúarathöfnum. Í raun var það aldrei
hlutverk hinna fornu goða að gefa fólk saman,
jarða eða annað slíkt. Heldur er þetta einfald-
lega viðhengi sem fylgir því að trúfélag er við-
urkennt, einfaldlega af því að prestar þjóð-
kirkjunnar hafa þessi réttindi. En kirkjan kom
raunar nær ekkert að giftingum fyrr en þó-
nokkuð eftir siðaskipti. Hin forna gifting, sem
á síðari tímum var kölluð trúlofun, var miklu
rétthærri en hin kirkjulega vígsla sem sést á
því að í lögum frá 14. öld segir að ef börn fæð-
ast þegar meira en 9 mánuðir eru liðnir frá
trúlofun reiknast þau skilgetin.“
Lætur sig dreyma um bókarskrif
Er aðalstarf þitt núna að sinna Reykjavík-
urgoðorði?
„Það má segja það. Ég hef að vísu réttindi
til að gera svokallaða eignaskiptasamninga en
hef notað þau ákaflega sparlega og þar að auki
er ég kominn á eftirlaun fyrir nokkru.“
Ertu ennþá jafn sanntrúaður ásatrúarmaður
og áður?
„Já – ef að það er hægt að tala um að ása-
trúarmenn geti verið sanntrúaðir, það er í
raun kristilegt hugtak. Ég hef í mörg ár verið
að stúdera trúarbragðasögu frá sjónarmiði
okkar forna siðar og byrjaði með því að lesa
rit hins stórmerka fræðimanns Finns Magn-
ússonar í Kaupmannahöfn. Síðan hef ég reynt
að fylgjast með öllu nýju sem upp kemur í
þessum fræðum. Þess má geta að Ossitíumenn
eða Alanar, sem mikið hafa verið í fréttum að
undanförnu vegna ofsókna Georgíumanna, eru
í raun náskyldir Íslendingum, þó að leiðir hafi
skilið á þjóðflutningatímanum og við lent vest-
ast í Evrópu en þeir austast. Trúarbrögðin
voru þau sömu í upphafi en nú eru báðar þjóð-
irnar mismikið kristnar, okkar lútersk en
þeirra grísk-kaþólsk. Reyndar er það svo að
Litháar segja að yfirstétt þeirra, æðstu prest-
arnir eða goðarnir, hinir svokölluðu „kon-
ingas“ séu afkomendur Alana eða Saromata,
eins og þeir eru líka kallaðir. Þjóðhöfðinginn
kallast síðan „didisis hercogas eða koningas“
sem þýðir bókstaflega allsherjargoði. Þessum
titlum var að sjálfsögðu haldið eftir að landið
tók kristni alveg eins og hér.
Ég er sannfærður um það að ef maður
kæmist þangað niður eftir og ræddi við fróðar
gamlar konur mundi maður finna mjög ræki-
lega fyrir þessum skyldleika.
Hinn forni siður í Litháen
Árið 1995 fór ég raunar aftur til Litháens til
að hitta áhangendur hins forna siðar þar-
lendra. Þá hafði ég aldrei hitt þegar ég bjó
þar. Þegar ég spurði fólk um heiðna menn
vissi enginn neitt um þá því það var ekkert
fyrir útlendinga. Þegar þeir vissu hinsvegar að
ég var sjálfur heiðinn opnaðist allt og ég
komst að því að einn fjórðungur Litháens
hafði aldrei kristnast og í öllu landinu höfðu
kristnir aldrei náð 50% markinu. Vættir og
álfar eru um allt en þar búa þessar verur í
helgum trjám á meðan í okkar skóglausa landi
búa þær í steinum, það eru hinsvegar engir
steinar í Litháen. Þórshofið eða Fjörginshofið
er ennþá í kjallara Dómkirkjunnar í Vilníus.
Mér var boðið að taka þátt í haustblóti
(töðugjöldum) sem fór fram á hinum forna
fórnarstað allsherjargoða Litháens, sem hann
gaf reyndar erkipiskupi þegar landið kristn-
aðist á seinni hluta 14. aldar, af pólitískum
ástæðum, alveg eins og hér nær 400 árum
fyrr. Þegar við höfðum skrýðst í höll erkibisk-
ups og vorum á leið út að fórnarstaðnum, eða
hörgnum kom mér skyndilega í hug að ég
hafði gleymt að spyrja hvernig athöfnin ætti
að fara fram en nú var það um seinan og varð
að láta vaða. En ég hefði ekki þurft að hafa
áhyggjur því að í ljós kom að athöfnin var í
öllum meginatriðum sú sama og við höfðum
endurskapað hér heima. Þetta styrkti mig enn
frekar í þeirri sannfæringu minni að slíkar at-
hafnir geymist í þjóðarminni.
Ég læt mig satt að segja dreyma um að
skrifa bók um uppruna og þróun hins norræna
siðar – ef mér endist aldur til.“ gudrun@mbl.is
ans
» 1973, sumardaginn fyrsta,var Ásatrúarfélagið stofn-
að. Stofnfélagar voru ellefu
sem að sögn Einars Pálssonar
er hin heilaga tala sólarinnar.
» Þegar ég kom í jólafrí 1993frétti ég að Sveinbjörn alls-
herjargoði hefði dáið kvöldið
áður. Ég var skipaður allsherj-
argoði strax þar á eftir.
»Ég hafði löngum verið aðtala við menn og hvetja þá
til að sameinast mér í Reykja-
víkurgoðorði en það gekk ákaf-
lega illa.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Brúðkaup Stefanía Ægisdóttir og Dennis Ro-
bert Lee þiggja blessun Jörundar Inga allsherj-
argoða að fornum sið.
Eitt minnistverðasta atvikið í starfi mínu sen allsherjargoði var landhelgunin, þegar ég fór
inn að miðju Íslands, eins og hún var skilgreind til forna, og helgaði landið með hinni fornu
landnámsathöfn, eins og ég taldi að hún hefði getað verið. Í framhaldi af því fórum við
hringinn í kringum landið með eldi og helguðum alla fjórðungana, byrjuðum í Reykjavík og
enduðum á Þingvöllum á hinum forna þingsetningardegi.
Morgunblaðið/Golli
Embættiseiður Jörmundur Ingi allsherjargoði sór embættiseið sinn á Þingvöllum.
Landhelgun Ásatrúarfélagsins
Þingvellir Jörmundur Ingi allsherjargoði stýrir landhelgunarathöfn.
Morgunblaðið/Jóra