Morgunblaðið - 26.08.2008, Blaðsíða 12

FRÉTTASKÝRING
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
TILVILJUN ein ræður því ekki að ungmenni
lenda í vandræðum með vímuefni. Langflestir
unglingar gera tilraunir, sérstaklega með
áfengi og tóbak, en ekki ánetjast þeir sem betur
fer allir. Fyrir þá sem verða vímuefnum að bráð
eru úrræði í boði, en deila má um hvort þau séu
nægilega skilvirk. Helst hefur verið deilt á
barnaverndarnefndir sveitarfélaga en tilkynn-
ingar til þeirra hafa aukist mikið á umliðnum
árum, án þess þó að starfsfólki hafi verið fjölgað
til jafns. Skuldinni skal þó ekki skellt á nefnd-
irnar, sem reynar sitt allra besta, en fremur
kjörna fulltrúa innan sveitarfélaga. Vænlegast
væri ef settar yrðu reglur um fjölda verkefna á
hvern starsfmann.
Fækkun eða afskiptaleysi?
Síðasta vetur fækkaði umsóknum um pláss á
meðferðarheimilum ríkisins. Raunar fækkaði
þeim svo mikið að Barnaverndarstofa ákvað að
loka tveimur. Ekki er auðvelt að skýra hvað vel-
ur þessari fækkun og halda ýmsir því fram að
ekki sé um neina eiginlega fækkun að ræða.
Það hefur ekki verið rannsakað sérstaklega.
Hluti af skýringunni er þó án efa aukið álag á
barnaverndarnefndirnar. Sama við hvern rætt
er innan meðferðargeirans, allir hafa sömu
sögu að segja. „Vinnuálagið hjá starfsmönnum
barnaverndarnefnda hefur aukist alveg gríð-
arlega mikið, og maður veit að þau vilja gera
betur en geta ekki,“ sagði t.d. Sveinn Allan
Morthens, fyrrverandi forstöðumaður meðferð-
arheimilisins Háholts í Skagafirði.
Álag á barnaverndarnefndir getur þó ekki
verið eina ástæðan, því þá væri að öllum lík-
indum búið að koma auga á vandann og gera úr-
bætur. Önnur ástæða getur legið í breytingum
á barnaverndarlögum árið 2002. Þær höfðu m.a.
í för með sér að börn eldri en fimmtán ára þurfa
að samþykkja að fara í meðferð. Í sumum til-
vikum hefur það þýtt að ef ungmennin sam-
þykkja ekki að fara í meðferð, þá þurfa barna-
verndarnefndir að úrskurða um það. Og það
hafa þær ekki alltaf viljað gera. Meðal annars af
þeirri ástæðu að alltaf er leitast við að beita
vægustu úrræðum. Stofnanameðferð getur
ekki talist til þeirra, og á raunar ekki að vera
eini valkosturinn. Ekki er hægt að tala um
neina eina rétta leið í meðferðarstarfi og því
mikilvægt að hver velji fyrir sig þá leið sem
hentar.
Og þrátt fyrir þessa fækkun er ekki skortur á
plássum og komast ungmenni að, hratt og
örugglega, svo lengi sem þau eru tilbúin að
þiggja hjálpina. Meðferðarheimilin vinna gott
starf, eins langt og það nær, og fjölbreytt.
Greiningarvinnu í grunnskóla
Á undanförnum árum hefur verið mikil vakn-
ing í meðferðarstarfi. Áherslan er að færast inn
á heimilin og ber þess klárlega merki ný fjöl-
þáttameðferð Barnaverndarstofu sem tekin
verður upp í næsta mánuði. Miklar vonir eru
bundnar við þá meðferð, sem fer fram inni á
heimilunum. Hins vegar er alveg ljóst að hún
kemur ekki í stað stofnanameðferða og er að-
eins nauðsynleg viðbót.
Til þess að ekki þurfi að koma til stofn-
anavistana – og jafnvel síendurtekinna með-
ferða – er nauðsynlegt að greina vandann sem
fyrst. Oft er hægt að greina ungmenni í áhættu
strax í grunnskóla. Kennarar sjá oft hverjir eru
líklegir til að lenda „utangarðs“ og á glap-
stigum. Hins vegar virðist vanta frekari grein-
ingarvinnu í grunnskólum enda leita börnin
sjaldnast hjálpar sjálf. Þessir krakkar eru
kannski ekki komin út í vímuefni en eftir nokk-
ur ár verða þau í mikilli áhættu. Með fyr-
irbyggjandi aðgerðum er því hægt að spara
þjóðfélaginu kostnað og fjölskyldu barnsins
hugsanlega miklar hörmungar.
Eftirmeðferð Akkilesarhæll
Það sem er gagnrýnt helst í meðferðarstarfi
á Íslandi er skortur á eftirmeðferð. Hún hefur
raunar verið kölluð Akkilesarhæll því það tekur
lítið sem ekkert við þegar ungmennin koma úr
meðferð. Ríkið sér um meðferðarheimilin þar
sem ungmennin eru í stífu aðhaldi og umsjá. En
þegar meðferð er lokið taka barnavernd-
arnefndirnar aftur við. Þær hafa ekki staðið
sína plikt. Kemur þá aftur að spurningunni um
álag, eða úrræðaleysi.
En þrátt fyrir að sveitarfélögin dragi lapp-
irnar eru ýmis samtök sem vinna afar vel, bjóða
upp á góða eftirmeðferð og mikinn stuðning.
Morgunblaðið/Sverrir
Nóg til af plássum
 Umsóknum um pláss á meðferðarheimilum fækkaði mikið síðasta vetur
 Áhöld eru um hvort börnum í vanda hafi fækkað eða þau látin afskiptalaus
   



  
 
  
    

Í HNOTSKURN
»Áætla má að tveir af hverjum þremur ung-lingum sem eiga við vímuefnafíkn að stríða
glími einnig við aðrar geðraskanir.
»Margir áhættuþættir eru þekktir, s.s. skap-gerð, kvíðaþættir og umhverfisþættir – ekki
síst fjölskylduþættir, sem vega mjög þungt.
»Grundvallaratriði í vinnu með unglinga semeiga við vímuefnavanda að stríða er að vinna
einnig með fjölskylduna og samskipti innan fjöl-
skyldunnar.
»Þegar álag er orðið á einhverju sviði er venju-lega bætt við fólki. Í barnaverndarmálum
virðist hins vegar brugðist öðruvísi við og dæmi
eru um að fulltrúar séu með um 100 mál.
12 ÞRIÐJUDAGUR 26. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Ungt fólk í fíkniefnavanda
„Okkur fannst vanta úrræði til að taka á
vandamálinu í umhverfi ungmennanna og
koma til móts við stofnanavistun,“ segir
Hrafndís Tekla Pétursdóttir, sálfræðingur
hjá Nýrri leið. Fyrirtækið var stofnað árið
2003 og hefur að markmiði að veita ungu
fólki sem á í vímuefnavanda eða er í
áhættuhópi og fjölskyldum þess ráðgjöf
og meðferð.
Tekla segir foreldra og félagsráðgjafa
hjá hverfismiðstöðvum helst leita til fyr-
irtækisins og þá áður en gripið er til harð-
ari aðgerða. „Oft eru þessir krakkar á gráu
svæði. Það er kannski einhver neysla byrj-
uð eða drykkja og þau að missa tök á skól-
anum. Þau þurfa í flestum tilvikum ekki á
stofnanavistun að halda á þessu stigi, og
þá er hugmyndin að grípa inn í ferlið. Því í
raun eru of fá úrræði fyrir þessa krakka
fyrr en vandamálið er orðið of stórt.“
Reynt er að grípa inn í áður en vanda-
málið fer úr böndunum og veitt er ráðgjöf
og viðtöl við unglinginn og alla fjölskyld-
una. Ein af aðaláherslum í ráðgjöfinni er
að þjálfa foreldra í að þekkja öll þau
vandamál sem upp geta komið í uppeldi
og að styrkja fjölskylduna í að takast á við
þá árekstra sem upp geta komið.
Fyrirtækið býður einnig það sem nefnt
er netmeðferð, og er getur hún m.a. hent-
að fólki á landsbyggðinni.
Finna fyrir mikilli þörf
Þjónusta Nýrrar leiðar byggist á hugrænni
atferlismeðferð og markvissri þjálfun í
lífsleikni. Auk íhlutunar hefur einnig verið
boðið upp á námskeið í listum og lífsleikni
sem nefnist Lífslistin. „Við höfum haldið
þrjú námskeið og þau gengu mjög vel. Við
finnum að það er mikil þörf.“
Með námskeiðinu er leitast við að virkja
listræna hæfileika og finna nýjar leiðir til
að takast á við lífið. Meginþættir nám-
skeiðsins eru fimm; listnám, vellíðan án
vímuefna, hópmeðferð, sjálfsstyrking og
fjölskylduvinna.
Foreldrar
geta leitað
eftir íhlutun