Morgunblaðið - 26.08.2008, Blaðsíða 13


  
   


 

!

"
 # $"





 










!





"















 










!





"











 










!





"















 










!





"















 










!





"









%& %'
(&
)*
((
(+
,'
%* %)
,*
%+ (*
&(
%- %.


    
!"""#$$%&
'()$$'*+

,- .
 +/$$012'*+
 (
(34

(
*(

+*
 
$$   +,-

!"""#$$%3
 



 (  556 /7!7 !1((
7  ++(  
MST byggist einmitt á ítarlegri að-
stoð við börn og unglinga og fjöl-
skyldur þeirra inni á heimilum.
Barnaverndarstofa lagði til við fé-
lagsmálaráðuneytið árið 2004 að
taka upp MST, en það er fyrst að
verða að veruleika núna.
Meðferðin mun ekki geta nýst öll-
um en að mörgu leyti er það þó sami
hópur og Stuðlar og langtíma-
meðferðarheimilin sinna. Hópurinn
er þó fjölbreyttari því þar geta einn-
ig komið inn börn og unglingar sem
aldrei yrðu send á stofnun, en eiga
engu að síður við vanda að stríða.
MST hentar þó ekki krökkum með
væg hegðunarfrávik eða sem eru að
byrja að fikta með vímuefni, og önn-
ur úrræði eru fyrir þau.
„Barnið þarf að vera komið með
hegðunarerfiðleika sem kemur niður
á skólasókn. Samskipti á heimilinu
orðin slæm og það komið í félagskap
sem þykir ekki góður. Einnig að það
sé farið að nota fíkniefni eða fikta al-
„MST er góð viðbót við þau úrræði
sem fyrir eru. Hún er ekki reist til
höfuðs öðrum meðferðum, s.s. stofn-
anameðferðum, heldur er hún fyrst
og fremst góð viðbót. Þjónustu sem
þessa hefur vantað mjög lengi,“ seg-
ir Halldór Hauksson, sálfræðingur
og verkefnisstjóri MST hjá Barna-
verndarstofu. Farið verður af stað
með þjónustuna í nóvember nk.
MST stendur fyrir Multisystemic
Therapy eða fjölþáttameðferð á ís-
lensku. Rannsóknir hófust árið 1975
á því sem síðar varð MST og fyrstu
niðurstöður rannsókna voru birtar
árið 1986. Innleiðing MST hófst hins
vegar ekki fyrr en árið 1994, þá í
Bandaríkjunum. Síðan þá hefur
meðferðin náð mikilli útbreiðslu og
er t.a.m. stunduð víða í Bandaríkj-
unum, Bretlandi, Ástralíu, Nýja-
Sjálandi, Hollandi og á Norðurlönd-
unum.
Níu ár eru síðan Norðmenn
ákváðu að innleiða MST og hefur
meðferðin gefið afar góða raun þar.
(sbr. meðfylgjandi töflu). MST hefur
einnig verið innleitt í Danmörku og
Svíþjóð.
Nýtist ekki öllum
„Við erum löngu búin að við-
urkenna í heilbrigðiskerfinu, að við
leggjum fólk ekki inn á deildir nema
það sé mjög veikt. Að sama skapi
ætti ekki að senda barn á meðferð-
arstofnun nema vandinn sé mjög al-
varlegur og óhugsandi að meðhöndla
hann á heimavelli,“ segir Halldór en
varlega við þau. Þessir þættir fylgj-
ast raunar oft að og við erum oft með
ungmenni sem falla í alla þessa
flokka.“
Byggist á stuðningi við foreldra
Fjölskyldan þarf að vilja fara í
meðferðina enda byggist hún að
miklu leyti á stuðningi við foreldra.
Að þau læri að hjálpa sér sjálf. Sér-
stakur meðferðarfulltrúi kortleggur
styrkleika og þarfir barnsins, for-
eldranna og umhverfisins. „Ávallt er
hugsað um skólaumhverfið, fé-
lagaumhverfið, tómstundaum-
hverfið, heimilið og barnið sjálft.
Þess vegna er þetta nefnt fjölþátta-
meðferð. Það er unnið í öllum kerf-
unum.“
Þegar búið er að kortleggja alla
þessa þætti er forsjáraðilum hjálpað
við að byggja upp óformlegt stuðn-
ingsnet, til þess að þeir verði ekki
háðir meðferðarfulltrúunum. Er
þannig reynt að virkja nánustu fjöl-
skyldu, aðra ættingja og jafnvel ná-
granna. Reynt er að skoða alla
möguleika sem fyrir hendi eru.
MST er engin töfralausn og ef
meðferðin sýnir ekki árangur, barnið
heldur t.d. neyslu áfram, þá er henni
sjálfhætt. Líklegt næsta skref er þá
að vista það í meðferð á stofnun.
MST-meðferðin sjálf á ekki að vara
lengur en í fimm mánuði og vel er
fylgst með árangrinum, frá viku til
viku.
Fjölþætt gæðaeftirlit
Barnaverndarstofa fer af stað með
eitt meðferðarteymi í haust og ráð-
gert er að annað hefji störf í vetur. Í
hverju teymi eru fjórir meðferð-
arfulltrúar og einn teymisstjóri.
Hver meðferðarfulltrúi er með fjórar
til sex fjölskyldur.
Gæðaeftirlit MST er mjög strangt
og margþætt. Í hverri viku fer teym-
isstjórinn kerfisbundið yfir mál allra
meðferðarfulltrúanna, og skoðað er
hvort markmiðin séu að nást. Í fram-
haldinu er haldin símafundur með
erlendum MST sérfræðingi, sem
fengið hefur sendar upplýsingar um
framgang mála. Þar er aftur farið yf-
ir hvort verið sé að vinna hlutina
rétt. Meðferðarfulltrúarnir fá því
mikinn stuðning.
Auk þess að afar vel er fylgst með
á meðan meðferð stendur er einnig
athugað með árangurinn eftir með-
ferðina, s.s. eftir sex, tólf og átján
mánuði. Athugað er hvort barnið búi
enn heima hjá sér, hvort það stundi
skóla eða vinnu, hvort það sé í vímu-
efnaneyslu og hvort það sé að kom-
ast í kast við lögin eða beiti ofbeldi
eða yfirgangi.
Fyllir ákveðið tómarúm
Greinilegt er að innleiðing MST
verður góð viðbót við önnur meðferð-
arúrræði og ljóst að margir vonast til
að meðferðin fylli ákveðið tómarúm,
þ.e. heildræna meðferð á heimilum.
Þjónusta sem hefur vantað mjög lengi
MST – Fjölþáttameðferð
Barnaverndarstofa
innleiðir nýtt
meðferðarúrræði
HVAÐ á að kalla ungmenni sem velja frekar
að búa hjá vinum sínum, í bílnum eða í dóp-
greni en á heimili sínu? „Þegar einstaklingur
velur götuna frekar en heimili sitt er hann í
sjálfu sér á götunni, og það þótt hann sé með
lögheimili og mat einhvers staðar úti í bæ,“
segir Guðmundur Týr Þórarinsson, betur
þekktur sem Mummi í Götusmiðjunni, sem
stundum hefur kallað þessi ungmenni götu-
börn. Mummi sendi sveitarfélögum á og við
höfuðborgarsvæðið nýverið erindi um til-
raunaverkefni til eins árs, þess efnis að reka
þurfi neyðarathvarf fyrir unglinga upp að
tvítugu. Alls staðar fékk hann góð viðbrögð
en einnig alltaf sömu spurninguna: „Hvaða
götubörn ert þú að tala um?“
Götubörn er sennilega ekki réttnefni, enda
er það í huga flestra tengt fátækum eða mun-
aðarlausum börnum sem búa á götunni.
Fæst íslenskra „götubarna“ þurfa nefni-
lega að dvelja á götunni og þá varla til langs
tíma. En þau eru utangarðs.
Panta sér ekki tíma hjá félagsráðgjafa
„Þetta er ósýnilegur hópur að mörgu leyti.
Þau eru að væflast um borgina og þeir sem
eru hávaðasamastir lenda upp á kant við lög-
in. Þetta eru krakkar sem byrja oftast að
rápa á milli vina, gista hér og þar, fara aftur
heim, en þau sækja sífellt oftar út á göt-
urnar,“ segir Mummi. „Ég er sjálfur þannig
krakki, og það var allt til alls heima hjá mér.“
Mummi segir að það verði að vera til at-
hvarf fyrir unglinga og spyr: „Hvert fer 13-14
ára unglingur sem er að flýja heimilisofbeldi,
hvort sem um er að ræða andlegt eða lík-
amlegt? Unglingur sem hefur það svo slæmt
hringir ekki í þjónustulínu hverfismiðstöðvar
og pantar sér tíma hjá félagsráðgjafa.“
Það sem helst háir málstað Mumma er
Mikil þörf
fyrir neyð-
arathvarf
skortur á upplýsingum. Engar nýlegar stað-
festar upplýsingar eru til um hversu mörg
börn eru í þessum aðstæðum og myndu nýta
sér athvarfið. Hins vegar er auðvelt að bera
hugmynd Mumma saman við Rauðakross-
húsið sem starfrækt var frá 1985-2004. Þar
var flest árin mikil eftirspurn eftir fáum
plássum og gafst starfið afar vel.
Sextán pláss á 30 milljónir króna
Mummi leggur áherslu á að athvarfið verði
í Reykjavík og helst sem næst miðbænum.
„Þessir krakkar taka ekki strætó eða
leigubíl á nóttunni upp í eitthvert athvarf í
Grafarvogi. Þau koma alltaf í miðborgina.“
Í kostnaðaráætlun er lagt upp með að sveit-
arfélögin, frá Akranesi og til Keflavíkur, deili
með sér kostnaðinum, þar sem Reykjavík
myndi greiða hlutfallslega mest. Hann segir
það ekki háar upphæðir sem sveitarfélögin
þurfi að reiða af hendi, árlegur kostnaður við
athvarfið myndi verða um 30 milljónir króna.
Er þá miðað við að opið yrði allan sólarhring-
inn og sextán pláss til reiðu.
Í samtölum blaðamanns við menn í með-
ferðargeiranum komu fram skiptar skoðanir
um hugmynd Mumma. Meðal annars var bent
á neyðarvistun Stuðla sem úrræði, aðrir ef-
uðust um að ungmenni myndu nýta sér þessa
þjónustu og enn aðrir efuðust um að börn í
þessum aðstæðum væru yfirleitt til. Einn
sagði hugmyndina góða en eflaust myndu
sveitarfélögin vera treg til, enda erfitt að
reka mál ofan í þau. Einhverjum sveit-
arstjórnarmanninum þyrfti að detta þetta í
hug.
Unnið í samráði við foreldra
Ekki þarf annað en að fylgjast nokkuð
reglulega með vefmiðlum til að sjá tilkynn-
ingar um týnd ungmenni. „Af hverju láta
þessir krakkar ekki vita ef heimilið er svona
gott? Af hverju gera krakkar þetta?“ segir
Mummi. „Grunnpælingin er að ná sambandi
við þessa krakka. Þetta eru utangarðsbörn.
Þau eru út úr rammanum. Það er ekki hægt
að giska á neinn fjölda krakka sem eru í þess-
um aðstæðum og verður ekki hægt fyrr en at-
hvarf verður opnað.“
Hann segir auk þess að unnið verði í góðu
samráði við fjölskyldur barnanna og barna-
verndarnefndir.
Utangarðsbörnin í borginni
Morgunblaðið/Eyþór
Starfsemi Rauðakrosshússins var hætt 1.
maí 2004, en þá hafði það verið athvarf
fyrir unglinga í vanda frá árinu 1985. Í
fréttatilkynningu frá Rauða krossinum
var sú ástæða gefin að gestakomum
hefði fækkað verulega og önnur úrræði
fyrir ungt fólk hefðu bæst við. Fyrrver-
andi starfsmaður í athvarfinu segir það
rangt, og að starfsmenn allir hafi verið
afar ósáttir þegar starfseminni var hætt.
„Húsið var dýrt í rekstri og kannski
verið að sinna fáum einstaklingum í
senn. En það var verið að sinna ein-
staklingum á annan máta en stofn-
anakerfið gerði. Við náðum betur til
þeirra. Einnig var samstarfið við barna-
verndarnefndir mjög gott og hvöttu
barnaverndarfulltrúar ungmenni til að
leita til okkar. Þeir voru mjög ánægðir
með að geta vísað til okkar krökkum, ef
málin voru þess eðlis,“ segir starfsmað-
urinn sem vildi síður láta nafns getið.
Til Rauðakrosshússins leituðu ung-
mennin sjálfviljug, öfugt við t.d. neyð-
arvistun á Stuðlum, og tengingin við
starfsfólk var mjög góð. „Það var aldrei
nema einn starfsmaður á nóttunni og um
helgar, því að þessir krakkar voru ekki
árásargjarnir.“ Hann segir að starfsmenn
hafi gert skýrslu eftir að húsinu var lok-
að þar sem fram kom óánægja með að-
gerðirnar, enda hafi verið þörf á athvarf-
inu. Skýrslunni hafi hins vegar verið
stungið undir stól.
Samskiptaörðugleikar ástæðan
Í grein sem Haukur Hauksson og Eiríkur
Örn Arnarson rituðu og birtist í Lækna-
blaðinu árið 2003 var fjallað um ung-
menni sem leituðu athvarfs í Rauða-
krosshúsinu. Unnið var úr gögnum um
318 ungmenni, 12-21 árs, sem gistu í at-
hvarfinu árin 1996-2000. Þar kom fram
að samskiptaörðugleikar á heimilum voru
helsta ástæðan fyrir komu ungmenn-
anna. Meirihluti þeirra hafði jafnframt
verið í tengslum við félagslegar stofn-
anir.
Eftirspurn fór
ekki minnkandi
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. ÁGÚST 2008 13