Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1949, Blaðsíða 21

Matthías Þórðarson
Fiskveibar Íslendinga ng landhelgin
I.
'Yfirlit.
Um það leyti, sem Island byggðist, töldu hin-
ir einvöldu konungar á Norðurlöndum sig eiga
hafið út frá ströndinni og milli ríkishlutanna,
ef fleiri voru. Þetta gerði Haraldur hárfagri
og hinir norsk-dönsku konungar síðar, allt
fram á seinni hluta átjándu aldarinnar. Þess
vegna má telia ^að mjög sennilegt. að íslend-
ingar hafi á þióðveldistímanum verið á svinaðri
skoðun, að hafið kringum strendur landsins og
nyt.jar þess, tilhevrðu landinu og landsmönn-
um einum, enda giörðu engir erlendir þjóðhöfð-
ingjar kröfur til þess að eiga þar um nokkra
hlutdeild.
í lok fjórtándu aldarinnar gjörðust ýmsir
þeir atburðir, er höfðu brevtingar í för með sér
um verzlun og viðskinti Islands við umheim-
inn. Islendingar höfðu áður rekið mikið af
verzlun sinni við Norðmenn og í samvinnu við
há. En nú komu aðrir menn til sögunnar, þýsk-
ir og enskir, er urðu brátt harðsnúnir keppi-
nautar beirra og gengu að lokum með sigur af
hólmi í þeim viðskiptum. Island og fiskimiðin
við landið urðu athafnasvið þeirra og einnig
orustuvöllur, þegar samkomulagið fór út um
þúfur, sem oft var.
I byrjun fimmtándu aldarinnar er það fyrst,
að erlendir farmenn, er kalla sig „kaupmenn
og fiskimenn“, hefja komur sínar til landsins
og reka verzlun og fiskiveiðar jöfnum höndum.
Það leið ekki á löngu að nokkrir þeirra færu að
hafa í frammi rupl og ójöfnuð, bjuggu um sig
á hentugum stöðum í landi, fiskuðu á heima-
miðum landsmanna og réðu íslenzka menn í
þjónustu sína o. s. frv. Þetta leiddi til þess,
að stjórn landsins fyrirbauð þeim að reka þessa
atvinnu og stunda veiðiskap nær ströndum en
^6—20 sjómílur, nema með þar til fengnu sér-
stöku leyfi. Var skip og farmur upptækt, ef
brotið var. Þetta er ítrekað með lögum árið
1682 og enn 1733. Yfirleitt virðist sem erlendir
fiskimenn hafi beygt sig undir þessi ákvæði.
Margir hafa fengið levfisbréf til reksturs veið-
unum og greitt ákveðin gjöld, hótt brot væru
tíð, þar sem löggæzlan var ærið ófullkomin.
Þannig hurfu Þjóðverjar og síðar Hollending-
ar á brott, eftir að skip þeirra og eignir voru
gerðar upptækar fyrir brot á fiskiveiðaákvæð-
unum, og létu ekki á sér bera í tugi ára í nánd
við strendur landsins eftir þetta.
FIHít íiö t-rynnncrnv í h'TÍ'’n spvfiá.ndil dpv-
innn.v tók vev7l"n ocr fiskivpiðar í sínar hendur.
n<r hnv til einnkimarverzlnnin var afn”min í
lok étiándu aldarinnar. varð encrin brevtin á
landtielplsákvæðum né sektnm f'”’ir ólöp’levar
veiðar. Rétturinn til fiskiveiða tilhevrði land-
inu og landsmönnum. Þar um vitna fyrirmæli
2 gr. t.ilskinnnar frá 1. anríl 1776, er segir:
,.að fiskiriið í siónum oa við sjáfarströndin allt
í krinaum landið sé þeim. sem hafa allra náð-
ugast levfi til að sigla landið unn og verzla bar
og innbvf/c/jurumim aleina ætlað. — Ollum
öðrum, hvort beir eru framandi eða konungsins
aðrir undirsátar, er harðlepa bannað — fiskirí
allt í krinpum sjáfarströndina“.
Lokabátturinn í sögu einokunarinnar verður
einn dökkasti og örlagaríkasti kaflinn í sam-
eiginlegri sögu Islands og Danmerkur. I lok
átjándu aldarinnar — á verstu eymdarárunum,
sem komið hafa yfir íslenzku þjóðina — sleit
danska stjórnin fyrirvaralítið og undirbúnings-
laust þau verzlunartengsl, sem hún með vald-
boði hafði hnýtt milli landanna. Þjóðinni var
steypt út í algjöra örbyrgð og óvissu. Landið
var nú allslaust og varnarlaust. Erlend skip
hundruðum saman komu nú hindrunarlaust og
skipuðu sér á fiskimiðin við strendurnar. Allt
eftirlit með veiðiskap erlendra þjóða var nú úr
sögunni. Lögin um fiskiveiðar frá 1. apríl 1776
urðu dauður bókstafur og að síðustu numin úr
gildi með konungsbréfi 22. febr. 1812 og land-
helgin ákveðin 4 sjómílur. Stjórnin í Danmörku
V I K i n □ u R
303