Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.1950, Blaðsíða 31

Lýsing á
gamalli verstöð
Lengi hefur veiðistaðan Gjögur í Stranda-
sýslu verið kölluð fiskisæl. Um miðja 19. öld
og lengi fram eftir henni var þar mikill hákarls-
afli. Veiðistaðan er sunnan á nesi (Djúphlein)
á milli Reykjarfjarðar og Trékyllisvíkur. Bezt-
ar upplýsingar frá Gjögri hef ég fengið frá
Lýð hreppstjóra Jónssyni á Skriðnesenni, sem
réri á Gjögri nokkru eftir miðja 19. öld. Þá
gengu frá Gjögri til hákarlaveiða 15—18 skip,
6, 8 og 10 róin. Vertíðin var vanalega frá því
seint á þorra, enginn mátti koma seinna til
skips en í þorralok, og var útgerð þeirra til 12
vikna, eða til krossmessu, (vinnuhjúaskildaga
14. maí). Á skipunum voru venjulega 7—9—11
menn, eftir stærð skipanna, 1 maður fram yfir
keipatölu. Ætíð var stýrt, þó að logn væri. Það
bar við, að maður var ,,yfirskipa“, sem nefnt
var. Skipin báru 25—55 tunnur af lifur. Þá var
þiljað undir þóttur aftan og framan og „plitt-
ir“ (hlerarnir) yfir fast skorðaðir, en kassi
var miðskipa og lok neglt yfir. Bæði á kassa-
lokinu og „plittunum" voru göt, sem lifrinni
var hleypt niður um. Kassarnir voru fylltir
fyrst, þegar afli fékkst.
Þegar ekki fékkst hleðsla af lifur, var hákarl
tekinn eins og skipin báru. Allur var hákarl-
inn settur á ,,tam“, sem kallað var, (settur á
festar við skipið). Skipin voru orðin vel útbúin
á seinni árum, bæði legufæri og fleira var
traust. Þá voru almennt hafðir með skipunum
stórir járndrekar (akkeri) með 15—20 faðma
„forhlaupara“ (járnkeðju) og þar í læst aðal-
legufærinu, sem var gildur, vandaður kaðall,
um 180 faðmar.
Áður fyrri liafði trékraka verið notuð fyrir
akkeri eða stjóra. Var hún negld saman úr spýt-
um og þær fylltar með grjóti, og legufærinu fest
þar í. Með trékrökunni vildu, skipin reka í
stormi, sem var hættulegt og spillti veiði.
Tvö skauta- eða rásegl voru hvort upp af
öðru, líkt og sést á myndum víkingaskipa. Það
voru einstök skip, sem höfðu spritsegl að aftan
og fokku að framan, og sigldu vel í beitivindi.
Það þótti tignarlegt, þegar allur flotinn af
Gjögri lagði út, eða „sigldi ofan á mið“, sem
kallað var, til hákarlaveiða.
I byrjun vertíðar héldu formenn og skips-
eigendur fund, stundum á Gjögri, til að koma
á samningum um að skera ekki hákarl í sjó
fyrr en eftir vissan tiltekinn dag, heldur flytja
allan hákarl heilan, ósundurskorinn í land. Þá
mátti hvorki hafa kassa eða „plitti“ í skipun-
um, fyrri en í svonefndum skurðarróðrum. f
doggaróðra, sem kallaðir voru, var stutt róið
og ekki legið úti nema nóttina stundum. Þá
var heldur ekki lengi verið að hlaða af hákarli,
ef hann var fyrir, því að skipin báru ekki nema
25—40 smærri hákarla (dogga). Ef mikið var
um hákarl, voru hinir stærri hafðir utanborðs
og bundnir við rengur í skipinu aftan og fram-
an, það var kallað „að róa fyrir hlessu“. Var
það þungur róður, ef ekki var meðbyr. Oft varð
að bíða eftir „doggsa“, þegar hann var tregur
og ekki var í maganum nema sjór.
Á önglana var beitt hangnu eða reyktu. hrossa-
kjöti og selspiki.
í skurðarróðrana var vanalega ekki farið
fyrr en 1—2 vikur fyrir sumar og gert ráð fyr-
ir að liggja úti 2—4 sólarhringa. Menn færðu
sig dýpra og dýpra í kjörum eða stillum að
leita hákarlsin3, þar til komið var til hafs, 8
—10 vikur sjávar. Oft var mönnum kalt, ef
lítið þurfti að starfa. Sváfu þeir til skiptis á
plittunum, því að annað pláss var ekki, og lágu
í öllum skinnklæðunum, og var einatt kulda-
hrollur í mönnum, er þeir vöknuðu, en sumir
áttu erfitt með að geta sofið. Það kom fyrdr,
að sum skip fóru ekki langt ofan á haf og öfluðu
ef til vill bezt. Fylltu menn skipin á einum sól-
arhring af lifur. Þá bar það við, að hákarlinn
óð í stórhópum ofansjávar kringum skipin og
reif í sig hákarlsskrokkana, sem festir voru
við þau og búið var að taka úr lifrina. Þá þurfti
ekki annað en krækja í hákarlana, sem óðu
kringum skipin, með haka eða skutli. Voru þá
valdir úr þeir stærstu, höfðu menn þá nóg að
starfa.
Þegar hákarlinn hagaði sér svona, töldu menn
V I K I N □ U R
65