Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1963, Blaðsíða 9

kunna að fara með þess hátt-
ar, en það getur kannski ver-
ið, að yngri mennirnir verði
dálítiö móðgaðir við að heyra
minnzt á svo gamaldags dót.
Þó er auðvelt hverjum skip-
stjóra að halda skipi sínu upp
í sjó og vind með því að hafa
uppi stífa fokku, þríhymu á
framsiglu (ef skipið hefur
hana) og gaffalsegl á aftur-
siglu. Öll eru seglin sett með
jafnstrengda kló og eins og
fyrir beitivind (close-huled).
Ef skipinu skyldi slá frá
stefnu, má rétta það með því
að setja vélina á ferð augna-
blik.
Veturinn 1937, er ég var á sel-
veiðum við Jan Mayen skall á
okkur. hörkuveður, sem stóð af
ísnum. Skipið var drekkhlaðið,
en við notuðum stormsegl eins
og hér er lýst og varð engin
hætta vegna yfirísingar. Við
urðum ekki fyrir neinu teljandi
tjóni og þakka ég það seglunum,
sem héldu skipinu upp í eða mjög
nærri vindi, án þess þó að knýja
það áfam og rak skipið þannig
undan veðrinu. Þegar skipið var
í þann veginn að falla frá vindi,
var sett á ferð augnablik (she
was given a ”bow lift”). Hæg
ferð áfram var venjulega nægi-
leg. Með þessu móti spöruðum
við og áttum til góðar, dýrmætar
eldsneytisbirgðir.
Þrátt fyrir. allt þetta er okkur
hollast að horfast í augu við stað-
reyndir. Það er ólíklegt, að fiski-
skipstjórar komandi tíma muni
frekar reiða sig á drifakkeri eða
stormsegl en skipstjórar nú á
dögum. Menn eru of tæknisinn-
aðir fyrir þess konar gamaldags
hugsunarhátt, auk þess sem þrí-
fótmastur um borð í nýtízku-
togurum gerir frekar óhægt um
vik að setja upp segl.
Hvað er þá til bragðs að taka
fyrir örugga stjórn drekkhlaðins
togara til að verja hann yfirís-
mgu og afleiðingum hennar. —
því að skipinu hvolfi? Það, sem
er mest um vert að gera áður en
ofviðri skellur á, hefur þegar
verið nefnt, en nú skulum við
^Ikinoub
fræðast af vísindalegum athug-
unum um þetta mál. Áður en
það er gert, skulum við í stuttu
máli rifja upp liðna tíð.
Eins og margar aðrar þjóðir
hafa Norðmenn orðið fyrir miklu
tjóni af völdum ofviðra og yfir-
ísingar í Norðurhöfum. Eitt á-
takanlegasta slysið varð árið
1917 við Jan Mayen, er sjö sel-
veiðiskip með 84 mönnum fórust.
Skip föður míns var þá langt
inni í ísnum og varð því fyrir
svo til engum skakkaföllum, þar
eð skip hans var varið af ísnum,
sem umlukti skipið margar míl-
ur á alla vegu. Skipunum sjö,
sem fórust, hvolfdi vegna yfirís-
ingar, sem dró úr stöðugleikan-
um (gildi GM), og gerði hann
að engu.
Næsta stórslysið varð árið
1952 á sömu slóðum, þegar 5
selveiðiskipum hvolfdi við svip-
aðar aðstæður. Það kann að
vera, að sum þeirra hafi orðið
ísnum að bráð og ekki náð á auð-
an sjó, en það er nærri fullvíst,
að flestum þeirra hefur hvolft.
Skal nú vikið að niðurstöðum,
vísindalegra rannsókna þess efn-
is að draga úr h’ættum á yfirís-
ingu. Rannsóknardeild brezkra
skipasmíðastöðva (British Ship-
building Research Association)
var meðal þeirra fyrstu, sem tók
sér fyrir hendur hið erfiða rann-
sóknarefni, að komast að hvað
gerist í raun og veru um borð í
skipi, sem er undir stöðugu sæ-
drifi, er breytist jafnskjótt í ís,
ef mikið frost er. Rússar hafa
einnig gert athuganir á sömu
vandamálum og hníga niður-
stöður þeirra í sömu átt og hjá
Bretum.
Rannsóknardeild Brezkra
Skipasmíðastöðva (B. S. R. A.)
grundvallaði athuganir sínar á
upplýsingum tveggja brezkra
togaraeigenda, en skipum þeirra
hvolfdi vegna yfirísingar fyrir
norðan ísland árið 1955.
Markmið þessara rannsókna
var að komast nákvæmlega að
raun um, hve mikill ís hleðst á
dekk, yfirbyggingu, siglingar-
tæki, veiðarfæri og reiða; enn-
fremur að fá vitneskju um hver
áhrif yfirísing hefur á stöðug-
leika skipsins.
Athuganir. þessar fóru fram
við þrenns konar ólíkar aðstæð-
ur:
1) Skipinu haldið á móti sjó
og vindi.
2) Skipinu haldið undan sjó
og vindi.
3) Sjór og vindur 30° á bóg.
Niðurstöður þessara athugana
eru mjög mikilsverðar, einkum
fyrir fiskiskip, sem veiða á norð-
lægum slóðum og er hægðarleik-
ur að notfæra sér ráðleggingar,
sem eru dregnar af þeim.
Niöurstöður athugana.
Þegai* skipi er haldiö undcrn sjó
og vindi minnkar miðlínuhæð
(metacenterhæð), (GM) skips-
ins (og þá um leið stöðugleikinn)
aðeins um helming af því sem
miðlínuhæð minnkar, þegar
skipinu er haldið á móti veðrinu;
hvorttveggja miðað við sama
þunga af ís. Isingin sezt sitt með
hvoru móti á skipið. Þetta er
auðskilið, þar eð sjódrifið verö-
ur minna, þegar sldpið heldur
undan veörinu; en meginmáli
skiptir, að þungamiðja íssins,
sem hleðst á skipið, liggur mun
lægra. En hæð þungamiðju hef-
ur úrslitaáhrif á miðlínuhæð
(GM-gildi) og þá um leið stöð-
ugleika skipa.
Það varð einnig augljóst, að
þungamiðja íssins og jafnframt
skipsins lá hæst, þegar skipið var
knúð gegn sjó og vindi. Miðlínu-
hæð skipsins, gildi GM, reynd-
ist þá vera 50% lægri, en þegar
haldið var undan veðrinu.
Þrífótmöstur reyndust taka
mjög fram venjulegum möstrum
og reiða og festi minni ís á þeim,
einnig lá þungamiðjan talsvert
neðar og miðlínuhæð lækkaði um
aðeins % af því, sem hún hefði
lækkað, ef skipið hefði verið bú-
ið venjulegum möstrum og reiða.
Með því að stefna gegn sjó og
vindi jókst yfirísing sífellt, unz
skipinu hvolfdi undan ísþungan-
um, sem var áætlaður ekki minni
33