Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.1971, Blaðsíða 2

á ýsustofninum á stríðsárunum
fyrri gekk því fljótt til þurrðar
vegna ofveiði, og 19 árum eftir
stríðslok, árið 1937, var ýsu-
stofninn við Island einn sá niður-
níddasti, sem sögur fóru af. Á
stríðsárunum síðari 1939—1944
hlaut stofninn hvíld á ný, og er
ýsuveiðarnar hófust fyrir alvöru
eftir seinna stríð, nam ársaflinn
þegar 33 þúsund tonnum árið
1946 og óx upp í 76 þúsund
tonn árið 1949. En nú þoldi
stofninn ekki meira álag, veið-
inni hrakaði jafnt og þétt og var
komin niður í 46 þúsund tonn
árið 1952. Sagan frá fyrri stríðs-
árunum hafði því endurtekið sig:
bæði stríðstímabilin veittu stofn-
inum mikla hvíld, það bættist
meira í hann en úr honum var
tekið, og er veiðar hófust að
loknu stríði, gaf stofninn góða
veiði fyrst í stað, en að nokkrum
árum liðnum var álagið orðið of
mikið, meira var tekið úr stofn-
inum en í hann bættist, og allt
var að falla í sama horf sem
fyrr. — En hið fyrrnefnda ár,
1952, færa íslendingar út land-
helgina, mikilvægum uppeldis-
stöðvum -svo -sem -Faxaflóa -er
lokað og bregður þá svo við, að
heildarýsuaflinn — svo og ýsu-
afli íslendinga — vex hröðum
skrefum næstu tíu árin og nær
hámarki árið 1962, 120 þúsund
tonn, eða um tvöfalt það afla-
magn, er mest varð á milli heims-
styrjaldanna tveggja.
Menn eru samdóma um, að
þessari aukningu megi þakka út-
færslu landhelginnar og aukinni
möskvastærð í botnvörpu og
dragnót, er komst á um svipað
leyti. Þessar ráðstafanir höfðu
einnig í för með sér, að ýsan
fékk að vaxa í friði 2—3 ár
lengur en áður, það er, að lengd
og þyngd veiddrar ýsu óx að
miklum mun. Mikilvægi þess
fyrir þjóðarbúið má t. d. sjá af
því að 30 cm löng ýsa vegur
240 grömm, en ef við geymum
hana í sjónum þar til hún verður
40 cm löng, vegur hún 640 g,
þ. e. hún hefur næstum þrefald-
að þyngd sína. En þessi dýrð
stóð ekki lengi og sjö árum síðar
hafði heildarýsuaflinn fallið úr
120 þúsund tonnum í 47 þúsund
tonn.
En lítum við aðeins til þorsk-
stofnsins þá kemur mjög svipað
í ljós. Eftir síðustu heimsstyrjöld
óx þorskafli Islendinga hröðum
skrefum samfara aukinni sókn
og náði hámarki árið 1954, er
við veiddum um 550 þúsund tonn.
Enn harðnaði sóknin í þorsk-
stofninn og frá metaflaárinu
1954 til ársins 1964 óx sóknin um
87% en heildaraflinn minnkaði
um 22%, eða með Öðrum orðum
sagt: þótt útgerð ykist um 87%
minnkuðu veiðarnar um 22 %.
Eins og ég gat um í upphafi
deyr fiskur af tveimur megin-
ástæðum, þ. e. vegna náttúru-
legs dauðdaga, eða af eðlilegum
ástæðum, og svo vegna veiða.
Það hefur verið reiknað út, að
ef þorskstofninn væri ekkert
veiddur, dæju árlega um 17%
fiskanna af eðlilegum ástæðum,
og mun sú tala vera mjög nálægt
sanni. Árið 1959 var heildar-
dánartala þorksins við ísland,
þ.e.a.s. dánartala vegna dauða af
eðlilegum orsökum og vegna
veiða, talin vera um 65%, þ.e.
að af hverjum hundrað fiskum í
stofninum deyja árlega 65. Nú er
talið að svo sé komið, að árlega
deyi um 70% af hinum kjm-
þroska hluta stofnsins, og ekki er
það síður alvarlegt, að af smá-
þorskinum, hinum ókynþroska
hluta stofnsins, deyr um 60%
árlega. Á síðast liðinni vetrar-
vertíð var t. d. búizt við, að ein
af uppistöðumvertíðaraflans yrði
7 ára þorskur, sem þá átti að
koma í umtalsverðum mæli til
hrygningar í fyrsta sinn. Svo
varð þó ekki, og það læðist að
manni sá grunur, áð ástæðan
hafi verið sú, að hinar miklu
veiðar á smáfiski norðanlands og
norðaustan undanfarin ár hafi
gengið svo nærri þessum árgangi,
að hann hafi verið orðinn fá-
liðaður, þegar hann náði kyn-
þroskaaldri.
Ég nefndi áðan, að aðeins
17% þorsksins dæju eðlilegum
dauðdaga, og má af þessu sjá,
hve veiðarnar eru stór þáttur 1
dauða fiskanna.
Þetta stóraukna álag á þorsk-
stofninn í heild hefur gj örbreytt
endurnýjunar- og viðhaldsmögu-
leikum hans vegna þess, hve ald-
urssamsetningin hefur breytzt.
Fyrir 15—20 árum var ekki ó-
venjulegt að finna þorska allt
að 15 ára aldri í aflanum, en
nú er svo komið, að 10 ára fisk-
ar eru mjög sjaldgæfir. Þetta
breytir öllum hrygningarstofn-
inum, lækkar meðalaldurinn á
þann veg, að nú fær þorskurinn
yfirleitt aðeins möguleika til að
hrygna einu sinni á ævinni, eftir
það er hann veiddur, en áður
fyrr gat stór hluti stofnsins
hrygnt mörgum sinnum. I gróf-
um dráttum má því segja að
hrygning þorsksins sé nú eins og
hjá laxi og loðnu, þ.e.a.s. aðeins
einu sinni á ævinni, þótt náttúr-
an ætli því að vera á annan veg.
Þannig hafa mennirnir breytt
gangi náttúrunnar og afleiðingar
þess sér enginn fyrir.
Það má einnig geta þess, að
á síðustu tíu árum er talið að
um 20% af vertíðarþorskinum
hafi verið þorskur af grænlensk-
um uppruna, en þetta merkir, að
íslenzki þorskstofninn er í reynd
um 20 % rýrari en veiðamar gef a
til kynna.
Síldveiðar við ísland byggjast
á þremur stofnum: íslenzka
stofninum, sem skiptist í vor- og
sumargotssíld, og norska síldar-
stofninum. Úr íslenzka síldar-
stofninum veiddist t. d. um 300
þúsund tonn 1962, og var stærð
stofnanna þá áætluð 930 þúsund
tonn, sem merkir, að um það
bil þriðja hver síld var veidd.
Tveim árum síðar, þ. e. 1964 var
þessi 930 þúsund tonna stofn
kominn niður í rúm 450 þúsund
tonn.
Þessir íslenzku síldarstofnar
eru nú aðeins svipur hjá sjón
og veiði úr þeim sáralítil, þrátt
fyrir friðunaraðgerðir síðustu
ára.
Kynþroska hluti norska síldar-
stofnsins, sem síldveiðar Islend-
290
VlKINGUR