Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.2000, Blaðsíða 24

Steingrímur Hermannsson um tiiurð kvótakerfisins
Sjónarmið LIU
varð ofan á
unar. Hún tók til starfa í maí 1982 og skilaði fuil-
búnu frumvarpi tæpu ári sfðar, skömmu fyrir þing-
lok 1983. Þá var of seint að fá frumvarpið sam-
þykkt á Alþingi. Það var aldrei lagt fram.“
Aðdragandi þess að sett var á kvótakerfi í sjávarút-
vegi á íslandi er saga sem enn hefur ekki verið
skráð þótt undarlegt megi virðast. Þegar hagsmuna-
aðilar í útgerð höfðu komið sér saman um nýtt fiski-
veiðistjórnunarkerfi treystu stjórnmálamenn sér ekki til
að ganga gegn þeirri niðurstöðu. Halldór Ásgrímsson
studdi stefnu LÍÚ og féllst á rök útgerðarmanna fyrir
kvóta á skip. Tillögur mínar um byggða- eða löndunar-
svæðiskvóta voru endanlega jarðaðar."
Svo segir Steingrímur Hermannsson fyrrverandi
ráðherra í 2. bindi ævisögu sinnar sem Dagur B. Egg-
ertsson skráði og kom út fyrir jólin 1999 hjá Vöku-
Helgafelli. Steingrímur var sjávarútvegs- og sam-
gönguráðherra í ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen sem
var við völd frá febrúar 1980 fram á vormánuði 1983.
Þar lýkur 2. bindi æviminninganna. Eftir þingkosningar
1983 var mynduð ríkisstjórn Framsóknar- og Sjálf-
stæðisflokks og var Steingrímur forsætisráðherra
þeirrar stjórnar en Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráðherra. Tillög-
ur Steingríms sjávarútvegsráðherra um byggða- eða löndunar-
svæðiskvóta voru því „endanlega jarðaðar" í ríkisstjórn Steingríms
forsætisráðherra, svo undarlega sem það nú hljómar. En það er
margt athyglisvert sem Steingrímur Hermannsson, síðasti sjávút-
vegsráðherra landsins fyrir kvóta, hefur að segja um tilurð kvótkerf-
isins og ýmislegt fleira sem kemur að aðdraganda þess. Sá kafli
bókarinnar þar sem fjallað er um þessi mál ber heitið Samgöngur
og sirkus sjávarútvegsmálanna. Um tilurð kvótakerfisins segir
Steingrímur:
„Stuðningur við einhverskonar kvótakerfi fór vaxandi á þessum
árum í röðum þeirra sem nálægt sjávarútvegi komu. Á fjórðungs-
þingum fiskideilda sem haldin eru fyrir hvert fiskiþing kom fram árið
1981 að allir fjórðungar nema Vestfirðir studdu kvótakerfi í einhverri
mynd. Ég hafði hins vegar samúð með málstað Vestfirðinga og
sagði í ræðu minni á fiskiþingi að ég mundi fara mér hægt í því að
setja kvóta á skip. Ég lagði áherslu á að nýtt fiskiveiðistjórnunar-
kerfi yrði að hafa þrennt að markmiði: fiskvernd, gæði og hag-
kvæmni. Jafnframt hélt ég fram kostum byggðakvóta með heima-
stjórn. Fiskiþing náði ekki samstöðu neinar breytingar árið 1981 og
samþykkti stuðning við óbreytt kerfi. Sömu sögu var að segja ári
síðar.
Áður en þorskbresturinn var farinn að segja verulega til sín árið
1982 starfaði ég áfram í anda „sjávarútvegsráðherra“-nefndarinn-
ar. í lok mars árið 1982 sagði ég í viðtali við Tímann að fyrst um
sinn væri skynsamlegast að lagfæra skrapdagakerfið. Þær umbæt-
ur byggðust fyrst og fremst á því að ég leitaðist við að ákveða ná-
kvæmar en áður hvað veiða mætti úr hverjum stofni. Gildandi laga-
heimildir frá 1977 gáfu ráðherra heimild til að setja hámark á afla-
heimildir, kvóta, ef Hafrannsóknarstofnun teldi viðkomandi stofn
vera í hættu. Litið var fram hjá þessu skilyrði í ráðherratíð minni og
heildaraflamark ákveðið þótt stofnar teldust ekki í hættu. Fullgild
lagaákvæði voru þó ekki fyrir þeirri framkvæmd. Af þeim sökum var
stofnuð nefnd til að styrkja valdheimildir ráðherra til fiskveiðistjórn-
Steingrímur Hermanns-
son: Þegar ég yfirgaf
ráðuneytið grunaði mig
ekki hversu skammt
væri í að Kristján Ragn-
arsson hefði sitt fram.
Kristján Ragnarsson hafði sitt fram
„Kvótakerfi í sjávarútvegi hefur ranglega verið
rakið til þessa nefndarstarfs. Merkilegasta dæmið
um það er að finna í athugasemdum við frumvarp
það sem lagt var fram á þinginu 1983-84 þar sem
grundvöllur var lagður að núverandi kvótakerfi. Þar
segir að frumvarpið sé „í meginatriðum efnislega
samhljóða tillögum nefndarinnar“ sem skipuð var í
minni ráðherratíð. Hið rétta er að hún gerði einungis til-
lögur sem áttu að skjóta lagastoð undir óbreytta fisk-
veiðistjórnun sem hvíldi á veikum lagalegum grunni,
eins og fyrr segir. Raunar tóku nefndarmenn sérstak-
lega fram í skilagrein sinni til mín að „enda þótt nefndin
hafi nokkuð skoðað
skipun togveiðiheimilda hefur hún ekki komist að
endanlegri niðurstöðu þar um enda er hér um mjög við-
kvæmt efni að ræða sem þarfnast nánari athugunar og
umfjöllunar."
Kvótakerfinu var komið á með hraði um áramótin
1983-84. Það var sett á fót án þess að umtalsverð um-
ræða færi fram á vettvangi stjórnmálanna eða f sjávar-
útvegsráðuneytinu. Þegar ég yfirgaf ráðuneytið grunaði
mig ekki hversu skammt væri í að Kristján Ragnarsson
hefði sitt fram. Ég leit ekki svo á að hugmyndirnar um
byggðakvóta væru úr sögunni. í mínum huga var um-
ræðan rétt að hefjast.
Jón B. Jónasson, yfirmaður fiskveiðistjórnunardeildar sjávarútvegs-
ráðuneytisins, hefur staðfest í viðtali vegna skrásetningu þessarar
bókar að innan ráðuneytisins hafi ekkert verið unnið að undirbúningi
kvótakerfis í líkingu við það sem komið var á, hvorki í sjávarútvegs-
ráðherratíð minni né raunar haustið 1983. Vinna að útfærslu kvóta-
kerfisins hófst ekki fyrr en Halldór Ásgrímsson, eftirmaður minn í
sjávarútvegsráðuneytinu, hafði fengið lög þess efnis samþykkt á Al-
þingi 28. desember 1983. Þar var ráðherra veitt víðtækt vald til að
stjórna veiðum og ákvarða kvóta.
Hins raunverulega uppruna kvótakerfisins þarf ekki að leita langt
yfir skammt. Fiskiþing gerði samþykkt um fyrirkomulag fisveiðistjórn-
unar haustið 1983 þar sem sjónarmið Landssambands íslenskra út-
vegsmanna varð ofan á. Landvinnslan og þeir sem vildu að fiskveiði-
heimildir fylgdu byggðum urðu undir. í þessari samþykkt fiskiþings er
að finna ákvæðin sem kvótakerfið byggist raunverulega á. Þar segir
meðal annars að kvóti skuli skiptast á skip miðað við veiðireynslu
þriggja undan-
genginna fisk-
veiðiára og til eins
árs í senn. Auk
þess er kveðið á
um að framsal út-
hlutaðs aflakvóta
milli skipa skuli
vera leyfilegt.
Þessi ákvæði í
samþykkt fiski-
þings hafa öll
gengið eftir og
orðið að lögum
þótt ekki hafi þau
öll náð fram að
ganga (fyrstu at-
rennu árið 1984.“i
Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráðherra
fékk kvótalögin samþykkt á Alþingi.
24 - Sjómannablaðið Víkingur