Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.2000, Blaðsíða 25

Útgerðarmenn þurftu ekki
að hætta sinu eigin fé
Steingrímur Hermannsson segir að fiskveiðiflotinn hafi átt í sí-
felldum vanda meðan hann var sjávarútvegsráðherra og hann
virtist fara vaxandi dag frá degi. Yfirvofandi gjaldþrot í útgerðinni
hafi verið nær daglega til meðferðar í ráðuneytinu. Ástæður erfið-
leikanna hafi ekki síst verið dýr lán, afleiðingar verðtryggingar og
óvarlegar fjárfestingar í nýjum og stærri skipum. Engu að síður
reyndist erfitt að sporna við stækkun og endurnýjun skipastólsins.
Með stærri skipum og öflugri veiðarfærum hafi útgerðarmenn og
áhafnir geta gert sér vonir um að draga meiri fisk að landi þá
daga sem veiðar voru leyfðar samkvæmt skrapdagakerfinu. Síðan
segir Steingrímur:
„Fleiri atriði skiptu þó máli. Kristján Ragnarsson, framkvæmda-
stjóri Landssambands íslenskra úvegsmanna, var eitt sinn að því
spurður hvers vegna útgerðarmenn sæktu svo stíft eftir heimild-
um til að kaupa nýja og stærri togara fyrst þeir væru reknir með
bullandi tapi. Kristján svaraði, og eflaust af hreinskilni, að það
gerðu þeir vegna þess að þeir þyrftu ekki að hætta sínu eigin fé
við fjárfestingarnar. Þeir fengju lánað nær til fulls fyrir kaupunum
úr opinberum sjóðum og veðin væru aðeins í skipunum sjálfum.
Útgerðarmenn hefðu því engu að tapa. Mér þótti þetta heldur
vafasamt siðferði þótt skýringin ætti eflaust við rök að styðjast.
Það er umhugsunarefni að fáum árum síðar voru þessir sömu
menn, sem ekki hættu eigin fjármagni nema að iitlu leyti til kaupa
á skipum, eftir því sem Kristján Ragnarsson sagði, taldir sjálf-
sagðir handhafar, ef ekki eigendur kvótans þegar hann kom til
sögunnar. Þá voru rökin þau að þeir hefðu með eigin dugnaði,
fjármagni og fórnarlund dregið fiskinn úr sjó og fært hann á land
áratugum saman.“ ■
Sjómenn voru
hlunnfarnir
egar Steingrímur Hermannsson rifjasr upp þau ár sem hann
gegndi störfum sjávarútvegsráðherra kemst hann að þeirri nið-
urstöðu að sjómenn hafi oft verið hlunnfarnir í launum. Venjulegt
launafólk fékk kauphækkanir ársfjórðungslega í samræmi við
hækkun verðlags, eins og kjarasamningar kváðu á um og vísitalan
sýndi.
„Frá þessu voru mikilvægar undantekningar. Sjómenn fengu
laun sem voru hluti af verðmæti þess afla sem að landi kom. Þeir
voru þannig nánast eina stéttin í landinu sem ekki hafði verðtryggð
laun. Af þessu leiddi að þeir áttu tekjur sínar undir fiskverði", segir
Steingrímur. Hann rekur síðan með hvaða hætti fiskverð var á-
kveðið og þykir lítið til vinnubragðanna koma. Fiskverð hafi verið á-
kveðið oft á ári og stöðugar deilur hafi rtaðið um það. Lögum sam-
kvæmt átti sjávarútvegsráðherra hvergi að koma við sögu því fisk-
verð skyldi ákvarðað í samningum kaupenda og seljenda. Raunin
hafi hins vegar orðið sú að á borði sjávarútvegsráðherra og ríkis-
stjórnarinnar hafi afgreiðsla fiskverðs iðulega farið fram.
„Þegar öllu er á botninn hvolft hygg ég að sjómenn hafi verið
þeir sem báru skarðastan hlut frá borði við fiskverðsákvarðanir, því
sömu aðilar stóðu einatt fyrir útgerð og fiskvinnslu. Með lágu fisk-
verði mátti halda launum sjómanna niðri og þar með lækka heild-
arkostnað við veiðar og vinnslu. Þessi fyrirtæki gátu með öðrum
orðum þolað að útgerðin væri rekin með tapi ef hagnaður væri að
sama skapi af vinnslunni. Sú varð oft raunin," segir Steingrímur.
Ráðríki Kristjáns
Iævisögu sinni
nefnir Stein-
grímur Her-
mannsson sam-
skiptin við for-
ystumenn sjó-
manna og út-
vegsmanna þau
ár sem hann
var sjávarút-
vegsráðherra.
Þar segir:
„í sjávarút-
vegsráðuneyt-
inu kynntist ég
þessum undir-
stöðuatvinnuvegi vel með kynnum af mörgu því úrvalsfólki sem við
hann starfaði. Ég dáðist mjög að íslenskum sjómönnum og ekki dró
úr því við nánari kynni þótt oft ætti ég í hörðum deilum við ýmsa
forystumenn
þeirra. Óskar
Vigfússon, for-
maður Sjó-
mannasam-
bandsins, var
einn þeirra sem
mér líkaði hvað
best við. Við
vorum langt frá
því að vera
sammála um
alla hluti. Hann
dró ekki heldur
af sér í gagnrýni á störf mín. Mér þótti hann hins vegar viðræðu-
góður og skilningsríkur.
Hið sama má að mörgu leyti segja um Kristján Ragnarsson,
framkvæmdastjóra Landssambands íslenskra útvegsmanna. Hann
gekk þó að mínu mati allt of langt í ráðríki um allt sem viðkom sjáv-
arútvegi. Kristján leit á atvinnugreinina eins og hún væri ríki hans
sjálfs. Yfirlýsingar hans voru óbilgjarnar og beinskeyttar. Mér þóttu
þær ekki alltaf hæfa efninu. Stóryrðin misstu því oftar en ekki
marks. Ég virti Kristján þó fyrir dugnað hans og ýtni fyrir hönd
sinna umbjóðenda. Fiskiveiðistjórninni vildi ég hins vegar ekki láta
hann ráða.“ ■
Eins og fjölleikahús
Áður en við skiljum við endurminningar Steingríms Hermanns-
sonar úr sjávarútvegsráðuneytinu er rétt að staldra við eftirfar-
andi upprifjun hans um veru hans í ráðuneytinu:
„Sjávarútvegsmálin voru eins og fjölleikahús. Hver uppákoman
rak aðra, deilur voru daglegt brauð og skiptar skoðanir voru regla
en ekki undantekning. Fátt virtist í föstum skorðum og ráðherr-
ann varð að gera sér að góðu að dansa á mjórri línu málamiðl-
ana milli hagsmunahópanna. Þeir sýndu klærnar við hvert fótmál
og gerðu sig líklega til að rífa ráðherrann í sig. Ef ég missteig
mig á þessum meðalvegi var voðinn vís. Ljónagryfjur voru á
báða vegu. Oft og tíðum var ekki aðeins við deiluaðilana sjálfa
að etja. Á Alþingi og í blöðum voru stóru orðin ekki spöruð. Sjáv-
arútvegsráðherra gat löngum virst óvinsælasti maður landsins.“ ■
Óskar Vigfússon gangrýndi störf Steingríms en
var viðræðugóður.
Kristján Ragnarsson gekk alltof langt í ráðríki.
Sjómannablaðið Víkingur - 25