Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.2005, Blaðsíða 36

Indriði Gottsveinsson
Fyrsti íslenzki togaraskipstjórinn
Indriði Gottsveinsson fæddist á Árvelli
á Kjalarnesi 13. júlí 1869 og var faðir
hans Gottsveinn bóndi, sem bjó fyrst að
Brekku á Hvalfjarðarströnd, næst á
Hurðarbaki í Svínadal, þá á Árvelli, sem
tók af í skriðum, þar næst á Sjávarhóli og
síðast á Nesi á Kjalarnesi.
Faðir Gottsveins var Gottsveinn Eyj-
ólfsson bónda á Stokkalæk á Rangárvöll-
um Egilssonar frá Bolholti.
Móðir Indriða var Guðrún Jónsdóttir
Ólafssonar bónda á Snorrastöðum í
Laugardal og síðar á Brekku á Hvalfjarð-
arströnd. Alsystir Jóns Ólafssonar, afa
Indriða, var Ráðhildur ríka á Kalmans-
tjörn og er hún fræg í sögum, og sögð
aðalpersónan í Útnesjamannasögum Jóns
Thorarensens.
Indriði byrjaði róðra með föður sín-
um úr Vogunum og síðar bæði á Seltjarn-
arnesi og Kjalarnesi. Árið 1892 fór hann
á kútterinn Kómet, þekkta skútu, og var
síðan á skútum þar til hann fór í Stýri-
mannaskólann 1898 og lauk þaðan prófi
um vorið 1899.
Hann varð skipstjóri á Birninum, kútt-
er á Akranesi; árið 1900 og þá næst á
kútter Haraldi, einnig af Akranesi, sem
frægur er í kvæðum. Næst á eftir Haraldi
tók hann Haffarann fyrir Sigurð i Görð-
um og var með hann þar til hann fór til
hinna örlagaríku skútukaupa fyrir Einar
Þorgilsson haustið 1904.
Með Coot var hann í fjögur ár, sem
kunnugt er, síðan var hann eitt ár með
íslending (1909), þá með einn af togur-
um Alice Black, sem Thore hét, síðan um
tíma á togaranum Lennox frá Aberdeen
og loks tók hann Garðar landnema og
var með hann þar til hann hætti skip-
stjórn og sjómennsku 1913.
Eftir að hann kom í land mun hann
fljótlega hafa gengið í félag með Elíasi
Stefánssyni, útgerðarmanni, og ráku þeir
síldarútveg saman og sá Indriði um alla
verkstjórn. Stóð þeirra félag í sex ár, eða
til hausts 1919.
Indriði var allra manna lagnastur undir
stýri og kunni manna bezt að haga segl-
um eftir vindi og skipi í sjóum og sagði
hann það oft, að menn skildu sanna, að
þegar þeir, sem ekki hefðu lært sjó-
mennsku á skútunum, tækju við togur-
unum, þá myndi það sýna sig, að þeir
gætu farizt ekki síður en önnur skip.
Þetta fór eftir sem kunnugt er.
Meir þótti Indriði bjargast af því, hve
öruggur hann var við stjórnina, heldur
en hinu, að hann sætti svo mjög veðri.
Hann var aflamaður ágætur, bæði á skút-
unum og togurunum og hefur hann
Indríði CotLsveinsson skipstjóri.
skrifað niður hjá sér aíla sinn, bæði
þeirra skipa, sem hann stýrði og eins það
sem hann sjálfur dró og virðist hann hafa
verið hörku skakmaður sjálfur og ratinn
á fisk.
Þótti heldur sjókaldur
Heldur þótti lndriði sjókaldur, sem
kallað er, það er, hann var viðskotaillur
og ekki mjúkur í tali úti i sjó en hverjum
manni prúðari við land. Hann hélt lengi
til við veiðar og kölluðu margir hann
streðara.
Indriða er svo lýst, að hann væri í
lægra meðallagi á vöxt (165 cm) og
hnellinn. Hann hafði gráblá augu og var
dökkur á brún og brá á yngri árum en
skallaðist snemma. Hann leyndi á sér
vegna þess, hve hæglátur hann var í
framgöngu og var kröftugri og snarpari,
ef til þurfti að taka, en menn áttu von á.
Hann gat verið eldsnöggur.
Hann var fátalaður og heldur þurr á
mannin við allan almenning, en skemmt-
inn og frásagnarglaður í kunningjahópi.
Hann var hjartahlýr undir skrápnum
og vék góðu að þeim sem aumir voru.
Indriði var fésýslumaður glöggur og
efnaðist, bæði af skipstjórn sinni og út-
gerð. Síðustu árin hafði hann hægt um
sig. Átti stórt hús á Óðinsgötunni (nr.
15), sem hann leigði að mestu öðrum, en
bjó sjálfur í tveimur litlum herbergjum
uppi. Eftir að hann fór að hægja ganginn
á efri árum átti hann sér lítinn mótorbát,
sem hann reri einn út í Flóann og alla tíð
leitaði hann einveru meir en almennt er
títt. Eitt haustið, þegar síldarsöltun var
lokið á Reykjafirði, keypti hann sér hest
og hélt einn af stað suður yfir fjöll, fór
sér hægt og var lengi og taldi hann þetta
skemmlilegasta ferðalag ævi sinnar.
Indriði var alla ævi ókvæntur. Vafa-
laust hefur hann notið kvenna, en hann
var aldrei kenndur við neina einstaka
konu. Þó er til sögn um að Indriði hafi á
yngri árum bundið tryggðir við stúlku en
ekki reynzt hald í þeirri vináttu, en slíkt
fellur mönnum af skaplyndi Indriða
þyngra en þeím sem fjöllyndari eru.
Líklegast er þó, að Indriði hafi ekki
hirt um að binda trúss sitt með kven-
manni, sem væri síðan að væflast í kring-
um hann í tíma og ótíma.
Á efri árum safnaði Indriði bókum og
átti allmargt merkra bóka, bæði þeirra
sem söfnunargildi höfðu og einnig þeirra
sem læsilegar voru. Erfingjarnir gáfu
þetta safn Hrafnistu, dvalarheimili aldr-
aðra sjómanna í Laugarási í Reykjavík,
og hvarf það þar inn í heildarsafnið og
því ekki gott að sjá, hvaða bækur hann
hefur átt, en þó er glöggt að hann átti
mikið af Viðeyjarprenti, nokkuð af Hóla-
prenti, Jónsbókarútgáfu merka og fleiri
lögbækur.
Bókasöfnun Indriða byrjaði með þeim
hætti, að hann hafði keypt skáp einn
gamlan, fullan af bókum, á uppboði og
stendur sá skápur í bókasafni Hrafnistu.
Margt eigulegt kver, er sagt að verið
hafi í þessum skáp, og falaði Bogi Ólafs-
son yfirkennari skápinn af Indriða og
sótti málið fast, en Indriði hélt þeirn
mun fastar í, hann var þeirrar náttúru,
og fór sjálfur að safna bókum.
Indriði hefur ritað ýmislegt hjá sér og
er sumt af því skopsögur, sem hann hef-
ur sagt í kunningjahópi, annað er ýmis-
konar fróðleikur og þá þjóðlegar sagnir.
Skulu nú nokkrar þessara sagna endur-
sagðar eftir risskompum Indriða:
Þú getur hirt þitt skip
Þó að Indriði væri hlýr að eðlisfari, gat
hann verið kaldranalegur og óvæginn.
Þegar hann var á Akranesi hafði hann
tekið að sér að flytja farm á opnu skipi
fyrir mann ofan af Akranesi til Reykja-
víkur. Þegar að því kemur að sigla af
stað, lízt Indriða ekki ráðlegt að leggja í
Flóann og ætlar að halda kyrru fyrir. Eig-
andi farmsins var maður við aldur og
engin kempa í mannraunum, en tjáður
36 - Sjómannablaðið Víkingur