Náttúrufræðingurinn - 1961, Qupperneq 15

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
59
þróunar sinnar í jarðveginum. Slík dýr, svo og þau, sem liggja í
vetraidvala í jörðinni en lifa annars ofan hennar, getur rnaður varla
kallað jarðvegsdýr.
Einfrumungar (Protoza). Algengustu jarðvegsdýrin eru
einfrumungar. Tegundirnar eru flestar þær sömu sem lifa í fersku
vatni. Til þess að geta nærst og hreyft sig,
verða einfrumungarnir að liggja í vatni,
og koma þeir því einungis fyrir, þar sem
holurnar milli jarðvegsskornanna eru
fylltar með vatni eða kornin hulin vatns-
húð. Vegna þess, hve þessar vatnshúðir
eru þunnar, eru jarðvegseinfrumungarn-
ir oftast miklu minni en bræður þeirra í
stöðuvötnum og pollum. Þegar allt vatn
þornar, mynda mörg þessara dýra skel
utan um sig og geta þá þolað þurrk í
lengri tíma. Þetta skiptir auðvitað miklu
máli fyrir útbreiðslugetu þeirra. Menn
hafa fundið bæði svipudýr (Flagellata),
slímdýr (Rhizopoda) og skolpdýr (Ciliata)
í jarðvegi. Algengust virðast teygjudýrin
(Amoebina) vera, sérstaklega hin svoköll-
uðu (Tliecamoebina) (1. mynd). Þau
byggja sér hús úr smákornum, sem þau
geta dregið sig inn í líkt og kuðungar.
Hús þessi geta verið allt að hálfum millí-
metra á lengd. Sumir þessara einfrum-
unga lifa á rotnandi jurta- og dýraleifum,
aðrir eru rándýr, sem ráðast á önnur dýr
af svipaðri stærð.
Þ y r i 1 o r m a r (Turbellaria). Þyrilormar eru allalgengir í
margskonar jarðvegi, ef raki er nægur. Þetta eru lítil, frumstæð
dýr, 0,2 til 2 millimetra löng, svipuð langdregnum pylsum í laginu,
en geta dregið sig mjög saman og myndað um sig skel, þegar um-
hverfið verður óþægilegt fyrir þau (2. mynd). Við hagstæðar kring-
umstæður getur þeim fjölgað mjög. Ormarnir lifa nrest á einfrum-
ungum og öðrum örlitlum dýrum. 36 tegundir þyrilorma eru
þekktar í fersku vatni og rökurn gróðri á íslandi.
1. mynd. Hústeygjudýr (Dif-
flugia sp.). Lengd allt að 1
mm., en olt miklu minni.