Náttúrufræðingurinn - 1961, Blaðsíða 32

122
NÁTTÚ RUFRÆÐIN GU R1N N
liúsið hefur vatnið runnið langar leiðir og breiðst yfir stórt svæði.
Þessi örfíngerða útfelling verður sennilega upphaf grófkornóttari
útfellingar, eins og síðar verður vikið að.
Vatnið í hverunum á Hveravöllum er yfirleitt lútarkennt (alka-
liskt), en dálítið mismunandi mikið. Sumarið 1958 tók ég þarna
nokkur sýnishorn af vatni til mælingar á sýrustigi (pH), alkalinitet
og uppleystu súrefni. Ákvarðanirnar á alkalinitet og uppleystu
súrefni gerði Unnsteinn Stefánsson, efnafræðingur. Niðurstöðurn-
ar eru sýndar í töflu I. Sézt af þeim hversu ólíkt vatnið getur verið
í hverum, sem þó liggja nálægt hver öðrum, eins og nr. 4 og 5,
og nr. 9 A, B og C.
Hiti og gróður.
Ég hef áður (1958) skýrt frá nokkrum rannsóknum bæði mín-
um og annarra, á þörungagróðri í hverum hér á landi, en mín-
ar rannsóknir liafa að mestu farið fram á Hveravöllum. Rannsókn-
ir þessar hafa leitt í ljós, að hinn eiginlegi hveragróður er að mestu
leyti blágrænþörungar, og þegar komið er yfir 50° C finnast
venjulega af þeinr aðeins tvær tegundir, þ. e. Pliormidium lami-
nosum og Hapalosiplion laminosum, sem þá oltast mynda sérkenni-
legar skánir, sem ég kalla liveraskánir.
Af hitaþoli blágrænþörunga fara ýmsar sögur og þar á meðal
margar ofsögur. Telja sumir sig haf'a l'undið lifandi blágrænþör-
unga við 85° C eða jaínvel við hærri hitastig. Nú er það vitað um
blágrænþörunga, að meðal þeirra eru tegundir, sem myndað geta
dvalafrumur (akinetes), en dvalafrumurnar eru venjulega lífseig-
ari og þá einnig liitaþolnari en aðrar frumur þörungsins. Slíkar
dvalafrumur geta að sjálfsögðu fundizt lifandi við liærri hitastig
en þörungurinn lifir við sjálfur, en þær vakna ekki úr dvalanum
og mynda nýjan einstakling fyrr en hitastigið lækkar. í öðru lagi
er ekki víst, að hin mældu hitastig hafi verið stöðug, heldur hafi
jrau aðeins staðið stuttan tíma og jrví skaðað minna en við mátti
búast. Þetta hvort tveggja verður að hafa í huga, þegar talað er um
hitaþol blágrænþörunga í hverum.
Ég hef gert margar mælingar á hitastigum við hverina á Hveravöll-
um, samtímis sýnishornatöku í leit að blágrænþörungum. Voru mæl-
ingarnar gerðar með tvímálmsrafvaka (thermoelement). Fóru þær