Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2006, Page 24

Náttúrufræðingurinn - 2006, Page 24
Náttúrufræðingurinn Setlögin í Botnsdal, suður af bæn- um Botni, eru frekar þunn eða um 4 m á þykkt (2. og 4. mynd). Þau eru að mestu mynduð úr sandsteini og surt- arbrandi með sandsteinslögum og gjóskulögum. Plöntuleifarnar sem finnast í þessum setlögum endur- spegla elsta plöntusamfélag sem þekkt er hér á landi á sama hátt og plöntuleifarnar í Þórishlíðarfjalli í Selárdal. Dufansdals - Ketilseyrar setlaga- syrpuna (13,5 millj. ára) má rekja milli fjarðarbotna á suðvesturhluta Vestfjarða (1. mynd). Setlögin eru allvíða aðgengileg, m.a. í Dufansdal í Fossfirði (í botni Arnarfjarðar), og í fjallinu Töflu ofan við Ketilseyri, en einnig innarlega í Lambadal í Dýrafirði. Stærri steingervingar, bæði blöð og aldin, úr þessari set- lagasyrpu eru best varðveittir í Dýrafirði, en þar eru setlögin allt að því 10 m þykk og mynduð úr silt- og sandsteini sem hafa sest til í stöðuvötnum. Einnig er allþykk linsa af völubergi ofarlega í setlög- unum í Lambadal og er þar líklega um að ræða árset sem hefur sest til í farvegi straumvatns sem hefur rof- ist niður í vatnasetið. Þunnar kola- linsur og surtarbrandslög koma fyr- ir hér og þar í setlögunum, einkum í Lambadal (5. mynd). í Töflufjalli ber mest á rauðum silt- og sand- steini sem að öllum líkindum er forn jarðvegur. Efst í setlögunum í Töflu er frekar þunnt lag úr rauðum siltsteini, varla meira en fimm sentimterar á þykkt og í honum hafa fundist þokkalega varðveitt beykiblöð. Mjög fátítt er að finna greinanlega steingervinga eins og blöð í slíku seti („rauð millilög"), þar sem oxun hefur verið mikil og venjulega eyðast lífrænar leifar við slík ferli. Plöntuleifar í þessari set- lagasyrpu endurspegla næstelstu gróðursamfélög sem þekkt eru úr íslenskum jarðlögum. Skarðsstrandar - Mókollsdals set- lagasyrpuna (9-8 millj. ára) má rekja frá Kollafirði á Ströndum og suð- vestur á Skarðsströnd (1. mynd). Setlögin eru greinileg allvíða, m.a. í Hrútagili í Mókollsdal og við Tinda á Skarðsströnd. I Hrútagili í Mó- kollsdal eru þau um 124 m þykk og hvíla á 53 m þykkri hraunlagasyrpu úr ólivínbasalti (5. mynd). Neðst eru setlögin mynduð úr allþykkum móbergs- og sandsteinslögum, en ofar tekur við syrpa af þunnum lög- um úr sand- og siltsteini og einstaka leirlögum. Einkum eru siltsteinslög- in rík af plöntusteingervingum, bæði blöðum og aldinum. Mikið er af öskjum eða skeljum kísilþörunga í setinu með plöntuleifunum, en öll eru setlögin mjög glerrík og má gera ráð fyrir að rofsetið sé mjög blandað gjósku frá eldstöð sem var í nágrenninu, en miðja hennar var innarlega í Mókollsdal. Ofar í set- lagastaflanum verður siltsteinninn meira áberandi og eins kolalinsur ásamt einstaka leirlögum. Glerjuð áferð setsins eykst til muna í efri hluta setlaganna og virðist gæta sí- fellt meiri gjóskuíblöndunar í þess- um hluta. Ofan á setlögunum er síð- an hraunlag úr basalti af ólivín- þóliítgerð. Móberg er ekki algengt á blágrýtissvæðinu á Vestfjörðum, en í Mókollsdal hefur á síðmíósen ver- ið allstór megineldstöð og hefur lík- lega gosið upp í vatn rétt hjá eld- stöðinni eða í henni, ef til vill öskju- vatn. Ut í vatnið barst rofefni frá ná- grenninu, blandað gjósku, en einnig bárust þangað plöntuleifar með straumvatni og vindum. Þá hafa kísliþörungar þrifist í vatninu. Einstrengja laufblaö Hliöarstrengir Blaðoddur Odddreginn Inndreginn Hvass Loka Aldin A' w Krókur Skálarbotn Stilkur > Strengjakerfi reitarstrengur Fræ Griffill Oddur hornstrengur 4“æö Vængur < Botn þverstrengur 3°æö •strengur 2°; miðstrengur 1°æð hliðarstrengur 2°æð 6. mynd. Beykilaufblað efst til vinstri með stækkaðn blaðrönd og einkennandi enda hliðarstrengja. Mismunandi blaðoddar og strengjakerfi á stækkuðum btaðhluta fyrir neðan og opið beykialdin með tveimur fræum og stækkað fræ til hliðar. - Drawings showing various leaf parts, a cupule and a nut with Icelandic terminology. 84

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.