Náttúrufræðingurinn - 1998, Blaðsíða 35

ÁRNÝ E. SVEINBJÖRNSDÓTTIR
OG STEFÁN ARNÓRSSON
Uppruni
JARÐHITAVATNS
Á ISLANDI
II. Niðurstöður kenniefnarannsókna
Umfangsmiklar rannsóknir á samsœtum vetnis og súrefnis hafa farið fram á
Raunvísindastofnun Háskólans síðastliðinn áratug. Þær benda til þess að grunn-
vatnsstreymi hér á landi sé flóknara en svo að nota megi tvívetnisinnihald vatns eitt
og sér til að rekja uppruna jarðhitavatns. Til að fá sem áreiðanlegastar niður-
stöður er talið nauðsynlegt að samtúlka samsœtugögn (bœði súrefnis og vetnis) við
mœlingar á öðrum kenniefnum. Sú túlkun, ásamt öðrum jarðfræðilegum gögnum,
hefur verið notuð til að draga upp almennt líkan af lághita á Islandi.
yrstu rannsóknir á kenniefnum
voru gerðar hér á landi um 1960
og beindust að tvívetni. Bragi
_________ Árnason vann brautryðjanda-
starf á þessu sviði. Niðurstöðurnar birtust í
doktorsritgerð hans, sem er frá árinu 1976,
en auk þess hefur þeim verið lýst í
fjölmörgum tímaritsgreinum. Niðurstöður
Braga voru í aðalatriðum á þá leið að vatn af
lághitasvæðunum væri upprunalega úrkoma
Árný E. Sveinbjörnsdóttir (f. 1953) lauk B.S.-
prófi í jarðfræði frá Háskóla íslands 1978 og
doktorsprófi í jarðefnafræði frá University of
East Anglia í Norwich á Englandi 1983. Hún
starfaði við jarðhitarannsóknir hjá Orkustofnun á
árunum 1984-1985 og hefur starfað hjá Raun-
vísindastofnun Háskólans frá 1986, einkum við
rannsóknir á samsætum súrefnis og vetnis í vatni
og við aldursgreiningar með l4C-aðferð.
Stefán Arnórsson (f. 1942) lauk B.S.-prófi í jarð-
fræði frá Edinborgarháskóla 1966 og doktorsprófi
í hagnýtri jarðefnafræði frá Imperial College í
London 1969. Hann starfaði við jarðhitadeild
Orkustofnunar á árunum 1969-1978 en síðan við
Háskóla Islands, fyrst sem dósent og síðar sem
prófessor. Stefán hefur unnið víða erlendis sem
ráðgjafi á sviði jarðhita.
sem fallið hefði á hálendi og runnið þaðan
djúpt í berggrunni að jarðhitasvæðunum.
Á láglendi með ströndum fram er jarðhita-
vatn oft tiltölulega salt. Þessi svæði voru
undir sjó í lok ísaldar enda berggrunnur þar
víða þakinn sjávarseti frá þeim tíma. Guð-
mundur Sigvaldason (1966) taldi að jarðhita-
vatnið hefði skolað salti út úr sjávarset-
lögunum og þannig orðið tiltölulega salt.
Seinni athuganir benda til þess að saltið í
þessu vatni stafi af því að það innihaldi
dálítinn jarðsjó (Stefán Arnórsson og
Auður Andrésdóttir 1995), sjó sem hripaði
niður í berggrunninn á þeim tíma sem hin
láglendu svæði voru undir sjó í lok ísaldar.
í fyrri grein í Náttúrufræðingnum (Stefán
Arnórsson og Árný E. Sveinbjörnsdóttir
1998) var fjallað um þau kenniefni sem notuð
hafa verið við grunnvatnsathuganir og þær
forsendur sem liggja þar til grundvallar. Þar
er einnig að finna ýmsar grunnupplýsingar
um samsætur vetnis og súrefnis, mæli-
aðferðir og skilgreiningu á 8-gildi, en með því
eru niðurstöður samsætumælinga gefnar upp.
í þessari grein verður lýst stuttlega þeirn
Náttúrufræðingurinn 68 (2), bls. 113-125, 1998.
113