Náttúrufræðingurinn - 1998, Blaðsíða 44

borði á allstóru svæði (1500 km2) og heildar-
rennsli frá hverum hefur verið metið allt að
4001/s (Lúðvík Georgsson o.fl. 1988). Tugir
borhola eru á svæðinu. Hæsti mældi hiti í
borholu er nálægt 160°C.
Bæði súrefnis-18- og tvívetnisstyrkur
jarðhitavatnsins er venjulega lægri (hærri
mínustala) en mælist í köldum uppsprettum
og yfirborðsvatni á svæðinu. Samkvæmt
hefðbundinni túlkun þýðir það að jarð-
hitavatnið eigi uppruna sinn að rekja til úr-
komu sem fallið hefur á hálendið. I jarð-
hitakerfunum finnist þannig vatn sent borist
hafi með djúpum grunnvatnsstraumi frá
hálendinu og til sjávar (Bragi Árnason 1976,
1977). Þegar tvívetnis- og klórgögn af
Suðurlandsundirlendinu eru túlkuð saman
sést að þessi mynd af grunnvatnsstreymi
stenst ekki.
Töluverð súrefnissamsætuskipti hafa átt
sér stað milli bergs og heitasta jarðhita-
vatnsins og mælast skiptin þvf meiri sem
vatnið er heitara. Samsætuskiptin eru mesl
þar sem heitt vatn er jafnframt auðugt af
koltvísýringi. 1 sumum jarðhitakerfanna, þar
sem jarðhitavatnið er salt, hafa umtalsverð
súrefnissamsætuskipti átt sér stað, enda
þótt hitastigið sé einungis um 50°C. Stefán
Arnórsson o.fl. (1993) hafa bent á að Cl/B-
hlutfall jarðhitavatns á Suðurlandi bendi til
þess að í sumum kerfanna sé að fínna blöndu
af ferskvatni og sjó. Sjávarblöndun og mikil
súrefnissamsætuskipti milli bergs og vatns
mælast mest í borholum þar sem engin
yfirborðseinkenni um jarðhita finnast. Það
gæti bent til þess að þar hafi jarðhitavatnið
dvalið lengi í jarðlögum neðanjarðar. I
jarðhitavatni Suðurlandsundirlendisins er
fylgni milli seltu vatnsins og vetnissam-
sætna, þannig að eftir því sem seltan er meiri
því lægra (hærri mínustala) er vetnisgildið
(4. mynd). Þessa fylgni má útskýra með því
að jarðhitavatnið sé blanda af sjó, sem
hripaði niður í berggrunn Suðurlands-
undirlendisins í lok síðustu ísaldar fyrir um
10.000 árum (en á þeim tíma var það að mestu
hulið sjó), og úrkomu og/eða jökulbráð frá
sama líma. Úrkoma þess tíma og jökulís voru
snauðari af tvívetni en úrkoma í dag vegna
þess hve veðurfar var kalt. Með tímanum
hefur þetta gamla sjávarblandaða ísaldar-
vatn blandast yngra og þyngra grunnvatni.
Þar sem grunnvatnsstreymi er mikið hefur
yngra grunnvatn algerlega komið í stað
þess gamla, en á stöðum þar sem flatlendi er
víðáttumikið og streymi vatns í berggrunni
því hægt, er grunnvatnið enn að hluta til frá
lokum ísaldar og þar af leiðandi salt og
snautt af tvívetni.
ÍSETT KENNIEFNI
Könnun á grunnvatnsrennsli með ísettum
kenniefnum (ferlunarprófun) hefur verið
gerð á nokkrum jarðhitasvæðum hér á landi
og víða erlendis.
Árið 1982 var gerð ferlunarprófun í
Svartsengi sem stóð í 70 daga (Jón Steinar
Guðmundsson 1983). Ferskvatni var dælt
niður í holu sem hafði verið boruð sérstak-
lega sem niðurdælingarhola til að farga
affallsvatni frá orkuverinu. Svörun kom fram
55 mínútum eftir að niðurdæling hófst í holu
sem er tæplega 300 m austan niðurdælingar-
holunnar en fjórurn og sjö dögum seinna í
tveimur öðrum holum sem eru álíka langt frá
niðurdælingarholunni til suðurs og suð-
vesturs. Þessar niðurstöður sýna hratt
streymi í jarðhitakerlinu en jafnframt misleita
lekt. Tveimur árum síðar var ferlunarpróf
endurtekið í Svartsengi (Jón Steinar Guð-
mundsson o.fl. 1984). Þá voru tvennskonar
kenniefni notuð, kalíumjoðíð og rhódamín-
WT. Fyrrnefnda el'nið virðist henta betur í
háhita. Gott samband var milli niðurdæl-
ingarholunnar og holu 6, sem er um 250 m
beint fyrir sunnan, en kenniefnanna varð
einnig vart í öðrum vinnsluholum á
svæðinu.
Hitaveita Egilsstaða og Fella nýtir bor-
holur í Urriðavatni, um 5 km fyrir norðvestan
byggðina. Á níunda áratugnum varð þess
vart að heita vatnið sem dælt var úr holunum
hafði kólnað umtalsvert. Með ferlunar-
prófun var sýnt fram á að kalt vatn lak niður
í jarðhitakerfið. Rennslishraði úr botni
Urriðavatns í borholur 4 og 5 var 1,4-4,6
metrar á klukkustund (Jón Benjamínsson
1985).
122