Náttúrufræðingurinn - 1998, Blaðsíða 16

sentímetra þykku lagi af ryki (poussiére
volcanique). Martins (1846, bls. 104-105)
nefnir öskufall á sunnanverðar Færeyjar,
Orkneyjar og á skip milli Englands og Irlands
við þetta tækifæri, en hugsanlega er hið
síðastnefnda misskilningur eða misprentun.
Það ætti því ekki að fara á milli mála að
gjóska hefur fallið á Orkneyjum 1845, þótt
magnið hafi verið of lítið til að finnast í
jarðvegi þar nú. Af meðfylgjandi ritskrá sést
að gjóskufallið vakti athygli vísindamanna
víða í Evrópu. Heimildum þeim, sem hér er
vitnað til, ber ekki fyllilega saman um eldri
atburði, sem geta farið að skolast til á
fáeinum áratugum. Með hliðsjón af orðalagi
má telja vel hugsanlegt að í frásögn Burtons
(1875-76) hafi hann verið að vísa til greinar
Cloustons (1845b) en nefnt Hjaltland í stað
Orkneyja fyrir misminni. Enda segir Burton
(1875) í ferðabók sinni um ísland, sem þá var
nýkomin út: „Hekla in Sept. 2 1845 broke out
... throwing up ashes, which fell in the Ork-
neys...“
Eflaust má fínna fleiri samtímaheimildir um
gjóskufallið 1845 í erlendum dagbókum,
bréfum og prentuðum ritum, en látið verður
hér við sitja. Einnig mun vera til fjöldi
erlendra heimilda um gosefni úr Skaftár-
eldum 1783 og úr gosunum norðanlands
1875, auk þeirra sem Sigurður Þórarinsson
hefur dregið saman í yfirlitsritum sínum.
Hinsvegar hafa íslensk eldfjöll stundum
verið orðuð við úrkomu í Norður-Evrópu
sem við nánari skoðun reyndist vera eyði-
merkurdust eða kolareykur (sjá t.d. Land-
mark 1881; Nordenskiöld 1893;Finkh 1908).
■ HEIMILDIR
Barry, G. 1808. History of the Orkney Islands.
2. útg. Longman, Hurst, Rees & Orme, Lon-
don. 512 bls.
Berlingske politiske og Avertissements-Tidende
1845. Smáfréttir um: Vulkanisk Ildsudbrud og
Jordskjælv i Island 2. okt., Vulkaniske Be-
givenheder 3. okt, Hekla 4. okt.
Burton, R. 1875. Ultima Tliule; or, A Summer in
Iceland. William P. Nimmo, London. 408 bls.,
myndir og uppdrættir.
Burton, R. 1875-76. The volcanic eruptions in
Iceland in 1874 and 1875. Proc. Royal Soc.
Edinb. 9. 44-58.
Clouston, C. I845a. Meteorological observa-
tions for Sept. 1845. Philos. Mag. 27. 407.
Clouston, C. I845b. Shower of dust at Orkney
(og veðurathuganir]. Ann. Nat. Hist. 16. 286-
288, 359-360.
Connell, A. 1846. Analysis of the volcanic dust
which fell on the Orkney Islands on the 2d of
September 1845. Edinb. New Philos. J. 40.
217-219.
Descloizeaux, A. 1846. Note sur la hauteur de
l’Hécla et sur l’éruption qui a lieu en septem-
bre 1845. Comptes Rendus Acad. Sci. Fr. 23.
771-773. (Stytt í Arch. Sci. Phys. et Nat. 3,
413_414, 1846.)
Ehrenberg, C.G. 1845. Untersuchung des am 2.
Sept. d. J. auf und bei den Orkney-Inseln ge-
fallenen Meteorstaubes, so wie der von Hecla
am gleichen Tage auf Island ausgeworfenen
vulkanischen Producte und deren Bei-
mischung von mikroskopischen Organismen
... Bericht ueber die Bekanntmachung
geeigneter Verhandl. an die Königl. Preuss-
ische Akademie der Wissensch. zu Berlin,
1845. Bls. 398-405.
Ehrenberg, C.G. 1846 a, b. Ueber die Auswurfs-
Aschen des Hecla in diesem Jahre. Sama rit
1846, 149-53. Weitere Mittheilungen ueber
die mikroskopisch-organischen Beimischung-
en der vulkanischen Auswurfsmassen in Is-
land.... Sama rit 1846, 376-379.
Finkh, L. 1908. Ueber einen am 6. Jan. 1908 in
Norddeutschland beobachteten Staubfall.
Monatsber. d. deut. geolog. Gesellschaft
1907, 326-327; 1908, 62-63.
Forchhammer, J.G. 1845a. Notitser om Hekla's
sidste udbrud. Kgl. danske Vidensk. Selskab
Forh. Oversigt nr. 7, 120-121; endursagt
aftast í grein eftir H. v. Mathiesen í Neues
Jahrb. f. Mineralogie usw. 1846, 586-595.
Forchhammer, J.G. 1845b. Ausbruch des Hekla,
Poggendorffs Ann. Phys. Chem. 66. 458-461.
Viðbót í sama riti 67, bls. 144, 1846.
Genth, F.A.1848. Untersuchung der Eruptions-
producte des Hecla. Ann. Chem. Pharm. 66.
13-28.
Guðrún Larsen, A. Dugmore & A. Newton
1995. íslensk gjóska í jarðvegi í Skotlandi,
Hjaltlandi, Orkneyjum og Suðureyjum. Vor-
ráðstefna Jarðfræðafél. ísl., dagskrá og ágrip.
Bls. 21-23 (fjölrit).
Landmark, I.D.S. 1881. Hilsen fra Island?
Morgenbladet, Kristiania 9. feb. (Athuga-
94