Náttúrufræðingurinn - 1998, Blaðsíða 22

4. mynd. Vattardalsá, dragá í Vattarfirði í A-Barðastrandarsýslu.
Áreyrarnar benda til að rennsli árinnar sé óstöðugt. í baksýn erfjöllótt
vatnasviðið. - The direct run-off river Vattardalsá in the Westfjord
district. The gravel banks indicate unstable discharge. The mountain-
ous catchment in the background. Ljósm./photo Gísli Már Gíslason.
er lítið og þær eru því einkennandi á tert-
íerum og árkvarterum berggrunni, einkum
þar sem brattlent er, svo sem á Austfjörðum,
Vestfjörðum og hálendinu milli Skjálfanda
og Skagafjarðar (4. mynd). Á láglendi og
grónum heiðum, þ.e. á fremur flötu landi, þar
sem áhrifa gætir frá lausum jarðlögum,
jarðvegi og stöðuvötnum, dregur oft mikið
úr áhrifum hins þétta berggrunns á rennslið.
Dragár verða oft foráttuvatnsföll í leysing-
um á vorin en geta orðið mjög vatnslitlar á
þurrkatímunr og að vetrinum í langvarandi
frostum. Vegna mikilla rennslissveiflna má
búast við því að boln dragáa sé fremur
óstöðugt búsvæði.
Lindár eru algengastar á jöðrum hins
leka berggrunns gosbelta á móbergs- og
grágrýtissvæðum (5. og 6. mynd). Oft má
rekja upptök þeirra til sprungukerfa
(Freysteinn Sigurðsson og Kristinn
Einarsson 1988, Freysteinn Sigurðsson
1990). Botn lindáa er mun stöðugra
búsvæði en botn jökuláa og dragáa.
Rennsli lindáa tekur yfirleitt litlum
breytingum milli árstíða og ára, en þó er
ekki óalgengt að
langtímabreyt-
ingar á árs-
meðalrennsli séu
um 20% (Árni
Snorrason
1990).
Leysingaflóð
á vorin og fyrri
hluta sumars
eru einkennandi
fyrir dragár en
eru einnig mikil-
væg í öllum
öðrum vatns-
föllum. Stærð
vatnasviðs og
snjóalög ákvarða
umfang og tíma
þeirra, og ráða
þar mestu land-
hæð og hvort
árnar eru sunnan
eða norðan heiða.
■ EFNAINNIHALD
EfNASTYRKUR í ÚRKOMU
Úrkoma sem fellur á landið er almennt fremur
efnasnauð. Leiðni er mælikvarði á jónstyrk
vatnsins; því hærri sem jónstyrkur er þeim
mun betur leiðir vatnið rafstraum. Mælingar
á leiðni (pS/cm) vatns er handhæg og ódýr
aðferð til að nreta heildarmagn uppleystra
efna. Sigurður Guðjónsson (1990) lýsir
þessu sambandi, samkvæmt mælingum í 53
straumvötnum, með líkingunni
Leiðni (pS/cm) = -1,69 + 1,51 (mg/1)
Uppleyst efni(mg/l) = 1,08 + 0,64 pS/cm)
r = 0,89; p<0,001 (mjög marktæk fylgni).
Mælingarnar spanna vítt svið í efnastyrk,
eða u.þ.b. 20-110 mg/1, og virðast leiðni-
mælingar gera uppleystum efnunr í yfir-
borðsvatni góð skil óháð uppruna þess.
Á fjalllendi inn af Suðurfjörðum Aust-
fjarða hefur leiðni í vatnslöllum mælst allt
niður í 12 pS/cm nærri upptökum en 20-30
pS/cm í sömu ám á láglendi (Hákon
100