Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 15

Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 15
ljá krafta veðra-berin rauð“ o. s. frv. og verður ekki annað séð en hér sé átt við hrútaber. Trúlega hefur Eggert búið nafnið til, þetta er skáldamál hjá honum, veður merkti hrútur í gömlu skáldamáli (Sveinbjörn Egilsson (1931), sbr. væder eða vœdder sem enn rnerkir hrútur á dönsku) og á sömu skoðun er Steindór Steindórsson (1978) hvað þetta nafn varðar. í „ís- lenzkri Grasafræði" notar Oddur Hjaltalín (1830) m. a. nafnið frúr- berjakrækla á þessari tegund og til- greinir það fyrst. Þar er greinilega um áhrif frá dönsku að ræða eins og víðar í Grasafræði Odds, en hrútaberjalyng heitir fruebœr (þ. e. Maríuber) á dönsku. Nafnið krœkla notar Oddur um ættkvíslina Rubus, hefur líklega búið það til, og síðan verður til þetta undarlega nafn frúrberjakrœkla út frá danska nafninu. Það liggur náttúrlega í augum uppi að það eru aldinin sem nafnið hrúta- ber á upphaflega við, eins og greini- lega kemur fram hjá Eggerti og Bjarna (1772), þó það hafi verið og sé enn oft haft um plöntuna alla, og að nafnið hrútaberjalyng er síðan myndað af því, og að Stefán bjó til nafnið hrúta- berjaklungur á sama hátt eins og áður segir. En Gísli Oddsson (1917) tekur þetta beinlínis fram, þó að engar aðrar af þessum eldri heimildum geri það, að aldinið heiti hrútaber og sé plantan kölluð hrútaberjalyng eftir því. Og í „Flóru íslands" (Stefán Stefánsson 1901, 1924 og 1948), „íslenzkum jurt- um“ og „íslenzkri ferðaflóru“ (Áskell Löve 1945, 1970, 1977 og 1981) kemur þetta auðvitað skýrt fram líka. Hinar sérkennilegu ofanjarðarrengl- ur hrútaberjalyngsins hafa líklega lengi haft sérstakt nafn, því að þær eru mjög áberandi, eins og allir vita, og eitt höfuðeinkenni tegundarinnar. Björn Halldórsson (1783) segir í „Grasnytjum“ að hrútaberjanna mjóu leggir kallist skollareipi, og undir því nafni ganga renglurnar oftast, sjá Mohr (1786), Odd Hjaltalín (1830), Grpnlund (1884) og Stefán Stefánsson (1901, 1924, 1948), enda nota allir grasafræðingar, sem um hrútaberja- lyng hafa skrifað á íslensku síðustu áratugina, þetta nafn á þeim. Stefán Stefánsson getur þó einnig um nafnið tröllareipi á renglunum í öllum útgáf- um „Flóru íslands" en ekki er mér ljóst hvaðan hann hefur það, því það virðist ekki útbreitt, og sjálfur hef ég aldrei heyrt það notað. Steindór Steindórsson (1978) getur þess þó í „íslenskum plöntunöfnum" og ber Árna Óla fyrir því, en segir ekki hvar það komi fyrir í ritum Árna. Þriðja nafnið á renglum hrútaberjalyngsins er pétursbelti, og eru þær þá vafalítið kenndar við sánkti Pétur. Það nafn hef ég aldrei heyrt notað og hvort það lifir nokkurs staðar í mæltu máli veit ég ekki, en bæði Olavius (1781) og Mor- itz H. Friðriksson (1883) nefna það, og í „Islenskum plöntunöfnum“ getur Steindór Steindórsson (1978) þess, að í „íslenskum sögum og sagnaþáttum" Guðna Jónssonar segi, „að svo heiti renglur á hrútaberjalyngi“ og að ákveðin trú hafi verið á þeim til að lækna með gigt. LÝSING Eftirfarandi lýsing á hrútaberjalyngi er að mestu leyti byggð á íslenskum eintökum í grasasafni Náttúrufræði- stofnunar íslands og allar tölur og meðaltöl sem gefa til kynna stærð eru samkvæmar mælingum mínum. Að nokkru leyti hef ég stuðst við Flóru íslands (1948) og haft hliðsjón af lýs- ingum hrútaberjalyngs í erlendum flórum, einkum „Flora Europaea, II.“ (T. G. Tutin o. fl. 1968), „Flora of the 109
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.