Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 35

Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 35
Sigurður Þórarinsson: Nornahár I. Brot úr rannsóknarsögu Síðustu árin hefur mikið verið ritað, rætt og rifist hérlendis um fyrirhugaða steinullarverksmiðju og staðsetningu hennar. Hráefni til steinullarfram- leiðslu er hér óþrjótandi, þar sem er íslenska basaltið, aðalbergtegund landsins. En það er ekki nýtt að steinull sé framleidd hér á landi og er þá ekki átt við þá litlu verksmiðju, sem starfrækt var hér í Reykjavík í nokkur ár upp úr annarri heimsstyrj- öldinni. Sannleikurinn er nefnilega sá, að allt frá því að jarðsaga íslands hófst hefur steinull verið framleidd hér öðru hvoru með náttúrlegum hætti í þeirri gerð eldgosa sem nefnd er flæðigos. Sú tegund steinullar, sem myndast í flæðigosum er í vísindaritum nefnd Pelehár (1. mynd) og er það heiti kom- ið frá eynni Hawaii í Sandvíkureyjum og er þýðing á heiti þessa fyrirbæris á máli frumbyggja eyjanna, Laacho o Pele. Pele var gyðja eldsins í trú frum- byggjanna og átti heima í öskju eld- fjallsins Haleakala (húss sólarinnar) á næst syðstu og næst stærstu Sandvíkur- eynni, Maui, áður en hún fluttist til syðstu og stærstu eyjarinnar, Hawaii, sem nú er eldvirkust. Þær lýsingar á Pelehári og myndun þess, sem er að finna í bókum um eldfjallafræði, eru flestar tengdar athugunum á hrauntjörninni frægu, sem frá því að hvftir menn höfðu fyrst fregnir af og fram til 1924 var í Halemaumau, hvirf- ilöskju dyngjunnar Kilauea, sem er suðaustan í risadyngjunni Mauna Loa, mesta eldfjalli jarðar. Hinn frægi ameríski jarðfræðingur, James Dwight Dana (1813 — 1895) lagði grundvöllinn að þekkingu okkar á jarðfræði Hawaii, sem þátttakandi í bandarískum leiðangri United States Exploring Expedition, 1838—1842, og mun, að því er ég best veit, fyrstur vísindamanna til að lýsa myndun Pele- hárs. Að frásögn Dana undanskilinni hefst skráð saga Kilauea, sem innfæddir nefna Lua Pele, með komu nokkurra trúboða þangað í ágústmán- uði 1823. Þessir trúboðar Iýstu hrauntjörninni, söfnuðu þar Pelehári og fundu einnig eitthvað af því um 11 km („seven miles“) suður af gígnum (Dana 1890, bls. 45). Sjálfur kom Dana að hrauntjörninni Halemaumau í áðurnefndum leiðangri í nóvember 1840. í riti um rannsóknir sínar í þess- um leiðangri hefur hann lýst Pelehárs- mynduninni eins og hún kom honum þá fyrir sjónir (Dana 1849, bls. 179; þýð. S. Þ.): „í einum af þessum hraunpollum var myndun Pelehárs, eða vúlkanskra gler- þráða, í gangi. Þetta hár myndaði þykkt yfirborðslag hlémegin, með samsíða þráðum, er lágu eins og nýslegið gras í átt frá pollunum. Eftir örstutta athugun á þessu var augljóst, að þetta hár mynd- aðist úr bráðnu hrauni, sem þeyttist Náttúrufræðingurinn 53 (3-4), bls. 127-134, 1984 127
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.