Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 55

Helgi Torfason:
Nornahár
III. Nornahár frá Kröflugosinu í
janúar 1981
Þann 30. janúar 1981 hófst eldgos í
Éthólum, norður af Kröflu. Þegar ég
var við eldstöðvarnar þann 31. janúar
og fram á morgun 1. febrúar varð ég
ekki var við myndun eiginlegra norna-
hára, aðeins grófra nála sem voru 1—2
mm í þvermál, auk gjalls og ösku.
Mestallan tímann var ég staddur
vestan við gossprunguna og lagði
mökkinn til austurs. Seinni part nætur
breytti um vindátt og lagði þá fnykinn
og eimyrjuna til vesturs. Smám saman
dró úr gosinu og lauk því þann 4.
febrúar 1981.
Þeistareykir liggja í 14 kílómetra
fjarlægð í norðvestur frá Éthólum. Er
ég var við jarðfræðiathuganir á
Þeistareykjum sumarið 1981 veitti ég
því athygli að í mörgum gjánum þar
var talsvert magn af nornahárum. Þar
sem ég hafði verið við eldstöðvarnar í
gosinu í janúar sama ár og ekki tekið
eftir myndun nornahára þótti mér
þetta í fyrstu nokkuð furðulegt. Helst
datt mér í hug að nornahárin væru frá
fyrir goshrinum, en seinna lærðist mér
að svo gat ekki verið.
Sunnan við Bæjarfjall eru nútíma-
hraun sem eru sundurrist af ungum
sprungum og gjám; nefnist þar Rand-
ir. Sumar þessarra gjáa eru illar yfir-
ferðar og allt að 10 m djúpar eða
meira og geta orðið 3-4 m á breidd.
Sandur hefur fokið í víðustu gjárnar
og er auðvelt að komast niður í þær. í
gjánum við Randir fann ég mikið af
nornahárum. Höfðu þau vafalaust fok-
ið niður í gjárnar og safnast þar sam-
an. Yfirleitt höfðu hárin safnast í los-
aralega vöndla og var sums staðar mik-
ið af rusli í þeim, aðallega grasfræ og
strá. Var þarna um að litast eins og á
fremur óþrifalegri rakarastofu.
1 gjám norðan við Bæjarfjall var
einnig nokkuð mikið af nornahárum,
en er athugaðar voru gjár við Lamba-
fjöll, 2 km vestar, reyndist mun minna
af hárum í þeim. Á Hólasandi, Iengra
til suðurs, varð ég ekki var við nein
hár og við Stóra Víti voru þau lítið
áberandi. Virðist sem nornahárin hafi
aðallega komið niður á fremur tak-
mörkuðu svæði umhverfis og ofan á
Bæjarfjalli, því þar fann ég myndar-
lega lagða af nornahárum. Staðir þar
sem ég varð var við lagða af nornahár-
um í nágrenni Þeistareykja eru sýndir
á 1. mynd. Ekki var dreifing háranna
könnuð í aðrar áttir frá eldstöðvunum,
en líklega hefur eitthvert magn borist
til austurs, því þangað lagði gosmökk-
inn mestallan gostímann.
Nornahárin frá Þeistareykjum eru
mjög fín, og ekki frábrugðin þeim sem
lýst er hér að framan. Þvermál hára
sem komu til jarðar í 14-18 km fjar-
lægð frá eldstöðvunum mældist vera á
bilinu 0.001—0.01 mm og meðalþver-
Náttúrufræðingurinn 53 (3-4), bls. 145-147, 1984
145