Náttúrufræðingurinn - 1984, Síða 21

að miklu meira og talið hin merkasta
lækningajurt og margra meina bót.
Hér verður því tilgreint það sem segir
um nytsemi þess til slíkra hluta í þrem-
ur eldri bókum, að mestu orðrétt, en
engin tilraun gerð til að leggja nokk-
urn dóm á þær upplýsingar sem þar er
að finna, enda er ég ekki fær um það. í
„Lachanologiu“, eða Mat-urta-bók
Eggerts Ólafssonar (sjá Björn Hall-
dórsson 1774) segir um hrútaberja-
lyngið:
Peirra berja má eins neyta til heilsu-
bótar sem jarðarberja, í sykri saltaðra,
þar þau bæta útbrot og stemma blóð,
nasadreyra og lífsýki; blómið er vel
lyktandi.
í „Gras-nytjum“ Björns Halldórs-
sonar (1783) er langt mál um hrúta-
berjalyng og þar segir m. a. að af
skollareipunum ríði norskir bændur
körfur, þegar þeir hafi áður hreinsað
og reytt af þeim alla anga. Ennfremur
segir:
Þessi ber hafa góða lykt, styrkja hjartað
og magann, gefa nýjan kraft veikum
sóttlera manni og eru líka góð í móti
skyrbjúgi. Þau eru einkar góð í móti
heitri köldu, stilla lífsýki, lækna sár,
munnfýlu og útslátt varanna, eins
kláðaútbrot öll þegar þau eru kramin
við lögð. Séu þau lögð yfir hársvörð,
segja menn þau geri hárið svart, sem
þar vex út af síðan. Vín sem á þeim
stendur er hjartastyrkjandi, líka brenni-
vín, og fær hvort tveggja þar af þægan
smekk. Þessi ber eru góð holdsveikum
mönnum og þeim sem hafa skyrbjúg; af
þeim gerist sykrað jukk eða musl, sem
haldið er mikið sælgæti.
í „íslenzkri grasafræði“ Odds
Hjaltalíns (1830) er eftirfarandi upp-
lýsingar að finna um nytsemi hrúta-
berjalyngs:
Ber þessi eru barkandi, kælandi, vessa-
þynnandi, forrotnun mótstandandi.
Þau eru því góð móti hjartveiki, lífsýki
og skyrbjúgi. Mauk af berjunum tilbúið
takist 2 teskeiðar í senn, 4 til 6 sinnum
daglega, móti ofannefndum sjúkdóm-
um. Af berjunum má dropa þannig til-
búa: Tak af berjunum steittum eða
mörðum 6 lóð, af sterku brennivíni 1 Vi
pela, lát á flösku og set í heitan sand í 3
dægur, sía síðan hið þunna frá og geym.
Af dropum þessum takist lítill mat-
spónn 3svar daglega. Dropar þessir eru
hjartastyrkjandi og maga, samt ágætir
móti skyrbjúgi.
Loks skal aftur vikið að því sem
sagði hér að framan um renglur hrúta-
berjalyngsins, og haft eftir „íslenskum
sögum og sagnaþáttum" Guðna Jóns-
sonar, að sú trú hafi verið á að fyndust
svo langar renglur að vefja mætti með
þeim búkinn, mætti lækna með þeim
gigt-
SKYLDAR TEGUNDIR
Ættkvíslin Rubus er býsna stór, þó
að ekki vaxi nema þessi eina tegund
hennar villt hér á landi. Þannig segir í
„Flora Europaea 11“ (af T. G. Tutin
o. fl., 1968) að til hennar teljist 75
tegundir sem vaxa villtar í Evrópu, en
þær skiftast mjög ójafnt á hinar fimm
deiliættkvíslir sem hrútaberjalyngs-
ættkvíslin skiftist í. Langstærst er sú
sem heldur nafni ættkvíslarinnar og
nefnist Rubus, eða 66 tegundir sem
langflestar æxlast með geldæxlun,
þ. e. mynda fræ án þess frjóvgun
verði; þær skiftast svo aftur í aragrúa
smátegunda og hefur um 2000 slíkum
verið lýst í ýmsum ritum. Ein algeng-
asta tegundin í grannlöndunum er
Rubus fruticosus, brómber, runni með
dökkfjólubláum-svörtum berjum sem
vex í skógum og kjarri og er óskaplega
breytileg, þ. e. ótal smátegundir hafa
myndast. Til minnstu evrópsku deili-
ættkvíslarinnar telst aðeins ein tegund,
Rubus chamaemorus, harðgerð jurt
sem vex í súrum mýrum langt norður
fyrir heimskautsbaug í Norður-Evrópu
og til fjalla í Mið-Evrópu, og á svipuð-
113