Náttúrufræðingurinn - 1984, Qupperneq 68

LOKAORÐ
Þær athuganir á lífi í Skjálfta-
vötnum, sem hér hafa verið kynntar,
eru því miður of fáar og gloppóttar til
að af þeim verði dregnar verulegar
ályktanir. Þegar einstök sýni eru borin
saman, verður að hafa í huga a. m. k.
þrenns konar breytingar í lífríki vatns-
ins: í fyrsta lagi árstímabreytingar, í
öðru lagi breytingar vegna óreglu í um-
hverfinu, t. d. vegna jökulvatnsblönd-
unar, og í þriðja lagi breytingu sem
ætla má að gerist nokkuð stöðugt frá
ári til árs eftir því sem vatnið eldist,
þ. e. hið raunverulega framgengi
(succession) lífsins í vötnunum. Þar
sem sýnin eru svo fá og auk þess tekin
á mismunandi árstímum við mismun-
andi veðurskilyrði o. s. frv., er erfitt
að segja um hvaða breytingar tilheyra
hverjum þessara þriggja flokka.
Athyglisvert er að strax við fyrstu
sýnatöku (30. 6. 1976) er lífmagnið í
vatninu orðið geysimikið og fjöldi teg-
unda sömuleiðis furðu mikill (um 30
greindar tegundir). Þetta skýrist að
einhverju leyti af mikilli næringar-
auðgi vatnsins, því að bæði er jarð-
vatnið sem í það fellur að líkindum
næringarríkt (sbr. Mývatn) og auk
þess bætast því næringarefni í ríkum
mæli úr jarðveginum og frá rotnandi
gróðri. Hitt er erfiðara að skilja, að
slík massafjölgun vatnalífvera skuli
geta átt sér stað á svo skömmum tíma,
þ. e. 2—3 mánuðum, jafnvel skordýra
(rykmýs), sem hlýtur raunar að þýða
það að töluverður fjöldi þeirra hefur
verið fyrir á vatnsstæðinu. Svipað
fyrirbæri gerist reyndar að jafnaði þeg-
ar mynduð eru uppistöðulón vegna
virkjana eða vatnsveitinga og er nokk-
uð vel þekkt. Innan fárra ára tekur svo
lífmagnið að minnka, en tegundafjöldi
getur hins vegar vaxið nokkuð. Hið
gífurlega magn þráðlaga þörunga í
vatninu sumarið 1976 er reyndar góð-
ur mælikvarði á næringarmagnið sem
þar hefur safnast saman. Að þeim
kveður mun minna næsta sumar.
Fjöldi nafngreindra tegunda og
hópa í sýnunum er yfirleitt frá 15 til
30, nema í því síðasta (8. 9. 1978) en
þá voru greindar 45 tegundir, eða
u. þ. b. sá fjöldi sem tókst að nafn-
greina samanlagt öll árin. Fæstar teg-
undir eru í sýnum frá 9. ágúst 1976
(um 15) og frá júní—júlí 1978 (um 10),
en það sýni var mjög afbrigðilegt.
Innstreymi jökulvatns úr Jökulsá í
Skjálftavötn, sem gerðist haustið 1977
og að líkindum aftur sumarið 1978 í
nokkrum mæli, hefur eflaust haft mikil
og djúpstæð áhrif á lífríki vatnanna,
þótt ekki væri það staðfest með
beinum athugunum. Atuleysi í vötn-
unum sumarið 1979 gæti stafað af því
að þá hafi næringarforði vatnsins verið
genginn til þurrðar auk hins kalda tíð-
arfars, sem eflaust hefur valdið
nokkru.
í rauninni hafa Skjálftavötnin öll
skilyrði til að geta orðið frjósöm og
gjöful veiðivötn, þar sem í þau fellur
næringarríkt og að hluta volgt lindar-
vatn, þau eru öll mjög grunn og hitna
því vel af sól og gegnumstreymi er
ekki mjög mikið þó eitthvað sé það
breytilegt. Frjósemi vatnanna er þó
mjög undir því komin að ekki renni
teljandi jökulvatn til þeirra frá Jök-
ulsá, eins og gerst hefur í sumarhitum
undanfarin sumur, en auðvelt væri að
stemma stigu við því með dálitlum
varnargarði.
Nærtækt er að bera Skjálftavötnin
saman við Víkingavatn, sem líklega er
einnig myndað við landsig og er sömu-
leiðis grunnt og næringarríkt með litlu
gegnumstreymi, en það er eitt lífrík-
asta og frjósamasta stöðuvatn lands-
ins, ágætt veiðivatn og fuglaparadís,
enda mjög gróðurríkt og í því er árlegt
leirlos (vatnamor) eins og í Mývatni.
158