Náttúrufræðingurinn - 1988, Page 18

Einarsson 1973) og upphafs nútíma
fyrir um 10.000 árum B.P. (Mangerud
o. fl. 1974). Við hámark síðasta jök-
ulskeiðs náði meginjökull Islands alls
staðar út fyrir núverandi strönd lands-
ins og út á landgrunnið (Þorvaldur
Thoroddsen 1905-06, Þorleifur Einars-
son 1967, 1985, Hoppe 1968, 1982,
Þórdís Ólafsdóttir 1975). Lindroth
(1931), Sigurður Þórarinsson (1937),
Steindór Steindórsson (1962) og Gutt-
ormur Sigbjarnarson (1983) töldu að
upp úr jökulbreiðunni hafi staðið
hæstu fjöll og múlar nærri strönd
landsins, og nýlega hefur verið sýnt
fram á að kollur múlans milli
Önundarfjarðar og Dýrafjarðar var ís-
laus við hámark síðasta jökulskeiðs
(Jón Reynir Sigurvinsson 1983). Um
skoðanir manna á mestri stærð jökla á
Austfjörðum var rætt hér að framan,
og er rétt að benda enn einu sinni á þá
ályktun Guðmundar Kjartanssonar
(1962), að jökulgarður í utanverðum
Berufirði sé frá Búðaskeiði (10.000-
11.000 ár B.P.). Tímabilið milli mestu
stærðar íslenska meginjökulsins og
upphafs nútíma er nefnt síðjökultími
(Þorleifur Einarsson 1968, Mangerud
o. fl. 1974).
Hörfunarsaga íslenska meginjökuls-
ins á síðjökultíma er best þekkt á
svæðinu milli Borgarfjarðar og Eyja-
fjalla. í annars hraðri hörfun megin-
jökulsins urðu tveir afturkippir, sem
tengdir eru tímabundinni kólnun
loftslags. Sá fyrri varð á Álftanes-
skeiði fyrir um 12.000-12.300 árum
B.P. (Ashwell 1967, Þorleifur Einars-
son 1968, Ólafur Ingólfsson 1984).
Hinn síðari varð fyrir um 11.000 árum
B.P. á Búðaskeiði (Guðmundur
Kjartansson 1939, 1943, 1964, Guð-
mundur Kjartansson o. fl. 1964, Þor-
leifur Einarsson 1961, Ólafur Ingólfs-
son 1985). Milli þessara kuldaskeiða
er Saurbæjarskeið, en þá varð sjávar-
staða yfirleitt hæst á íslandi (Guð-
mundur Kjartansson o. fl. 1964, Þor-
leifur Einarsson 1979). Á undan
Álftanesskeiði fór hlýindakafli sem
nefndur er Kópaskersskeið (Þorleifur
Einarsson 1978, 1979) en í lok þess og
byrjun Álftanesskeiðs varð sjávar-
staða hæst í Borgarfirði (Þorleifur
Einarsson 1968, Halldór Torfason
1974, Hreggviður Norðdahl 1974, Ól-
afur Ingólfsson 1984).
Hörfun jökla og lækkun sjávarborðs
frá efstu fjörumörkum á Austfjörðum
varð að minnsta kosti í þremur áföng-
um eða stigum. Ummerki elsta stigs-
ins eru best varðveitt við utanverðan
Fáskrúðsfjörð og það því nefnt Fá-
skrúðsfjarðarstig. Miðstigið er nefnt
Breiðdalsstig enda eru ummerki þess
gleggst þar. Yngsta stigið í hörfunar-
sögu jökla á Austfjörðum er kennt við
Berufjörð, en þar eru greinilegir jök-
ulgarðar frá þessum tíma.
Enn sem komið eru engar aldurs-
ákvarðanir á jarðfræðilegum atburð-
um frá síðjökultíma á Austfjörðum
fyrir hendi. Eftirfarandi umfjöllun og
niðurröðun atburða í hörfunarsögu
jökla og sjávarstöðubreytingum á
þessu svæði er því afstæð. Tímasetn-
ing atburða styðst aðallega við saman-
burð hörfunarsögu jökla á sunnan- og
vestanverðu landinu.
Fáskrúðsfjarðarstig
Eftir að meginjökull síðasta jök-
ulskeiðs varð stærstur fyrir um 18.000
árum B.P. hlýnaði í veðri og hann
hörfaði inn fyrir núverandi strönd
milli Stöðvarfjarðar og Norðfjarðar.
Þá kólnaði á ný og brún jöklanna varð
kyrrstæð um tíma eða gekk fram og
jökulgarðar Fáskrúðsfjarðarstigs í
mynni Fáskrúðsfjarðar, Reyðarfjarðar
og Norðfjarðar urðu til. Þetta eru
austustu jökulgarðar á Austfjörðum
(9. mynd).
72