Náttúrufræðingurinn - 1935, Qupperneq 38

82 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
11 ii i ii i ii i ii i ii i ii i ii i ii i ii 1111111 ii 111111 ii 1111 ii 111111111 ■ 1111111111111111 ii 111111111111 ■ 1111111111 ii 111111111111IM111111 ii 111111111111111111111111M11111 ir>
II. Sellan og ættgengið.
Ef við lítum á ósköp litla sneið úr húð mannsins í smásjá,.
sjáum við, að hún er gerð úr fjöldamörgum örsmáum ögnum, sem
liggja þétt hver við aðra, eins og steinar í vegg. Rannsökum vi&
húð af einhverju dýri á sama hátt, eða eitthvað annað líffæri, úr
manni, dýri eða plöntu, komumst við að alveg sömu niðurstöðu..
Þessar litlu agnir, sem við köllum sellur, eru frumeiningar í líkama
allra lifandi vera.
Allur líkami einföldustu dýra og einföldustu plantna, sem til
eru, nefnilega frumdýranna og frumplantnanna, er aðeins ein ein-
asta sella. Annars hafa dýrin og plönturnar vanalega margar
milljónir af sellum í líkama sínum. Sellurnar eru æði mismunandi
að lögun og gerð, eftir því, hvort er að ræða um dýra- eða plöntu-
sellu, eða eftir því, úr hvaða líffæri sellan er. En þrátt fyrir það
eru mörg einkenni sameiginleg öllum sellum, og þessi einkenni
sýna greinilega að sellan er eining, sem hefir breytt lögun sinni
á ýmsan hátt, eftir þeim kröfum, sem til hennar eru gerðar. Sell-
urnar verða, eins og einstaklingarnir í mannfélaginu, að sníða sér
stakk eftir vexti, og ummyndast á ýmsan hátt, eftir því lífsstarfi,
sem þeim er falið.
Um lögun og gerð sellunnar, eins og hún er almennt, skal
þetta tekið fram. Lögun sellunnar er mjög mismunandi, oftast-
nær er sellan hnöttótt eða köntuð. Utan um hana er oft hýði, seliu-
hýðið, sérstaklega hjá plöntunum. Á milli sellnanna myndast oft.
ýmis efni, sem vanalegast hafa síast út úr yfirborði sellnanna. I
flestum sellum er vanalega hnöttóttur eða egglaga líkami, sem
nefnist sellukjarni, en hinn hluti sellunnar, sem er utan um kjarn-
ann, nefnist prótóplasma, eða með styttra orði plasma. Sellan.
greinist þannig í tvo meginhluta, selluplasmað, og sellukjarnann.
Selluplasmað er meira eða minna kvoðukenndur vökvi. f því
er mikið af þráðum, plasmaþráðum, en á milli þráðanna er hinn
umgetni vökvi, plasmavölcvinn. Margir hafa haldið því fram, að
plasmaþræðirnir væru sameinaðir sín á milli, og mynduðu net;
en ekki er víst, hvort það er rétt. I plasmanu eru oft örsmáar
holur, fullar af vatnskenndu efni, í því eru einnig korn, og enn-
fremur vanalega einn eða tveir fastir líkamar, sem nefnast skaut-
agnirnar. Skautagnirnar er oft erfitt að sjá, jafnvel með mestu
stækkunum, nema þegar sellan er að skipta sér í tvennt.
Sellukjarninn er vanalega í miðri sellunni. Umhverfis hann.