Náttúrufræðingurinn - 1941, Blaðsíða 60

54
N ÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
BALDUR JOHNSEN lœknlr:
GRÓÐURRÍKI ÖRÆFA OG SUÐURSVEITAR
I AUSTUR-SKAFTAFELLSSVSLU
Gróðurathuganir þessar eru gerðar á árunum 1924—1935 er
ég á sumrum dvaldi í Suðursveit og ferðaðist oft um Öræfin.
Gróðurlendin í Suðursveit og Öræfum eru eins og í öðrum
hlutum Skaftafellssýslu og öðrum vatnasveitum, mjög háð hinum
tíðu hlaupum jökulánna. Hlaupin koma ýmist er vatnsdalir
tæmast á skömmum tíma eða gos eru í jöklinum. Flæðir þá kol-
mórautt, straumþungt jökulvatnið yfir víðar lendur; oft sér
hvergi á dökkan díl upp úr vatninu mílu vegar, því að hvergi er
hæð eða þústa, sem veitir viðnám, enda undirlendi allt myndað
af framburði ánna,
Hlaupin skilja svo eftir gróðurlausa auðn, þar sem þau hafa
farið yfir. En nýjar plöntur setjast brátt að í leirnum og mölinni.
Sumir einstaklingar fá tíma til þess að mynda plöntusamfélag í
auðninni, sem staðizt getur nokkur ár, en aðrir eru þegar hrifnir
burt á næsta ári eða öðru, eftir kenjum vatnanna. Það er og eðli
jökulvatnanna, að bera leir og möl í farveg sinn, uns hann fyll-
ist, renna þau þá í nýjan farveg undan hallanum. Ferðast vötn-
in þannig fram og aftur um undirlendið og eyða engjum og mó-
um, sem höfðu náð að myndast á hlutfallslega löngu friðartíma-
bili. Mestur hluti undirlendisins er því að vonum gróðurlaus.
Skeiðarársandur, Breiðamerkursandur, Steinasandur og Heina-
bergssandur bera eyðileggingunni vitni. Það er að vísu of mikið
að segja, að sandarnir séu alveg gróðurlausir, því hér og hvar,
oft með löngum millibilum, sjást toppar af melskriðnablómi,
skeggsanda, hundasúru, helluhnoðra og þúfusteinhrjót, að ó-
gleymdri eyrarrósinni, sem stundum nær að mynda álitlegar
breiður. Á einum stað austan Jökulsár, þar sem seytlaði berg-
vatnslækur, voru breiðir af gullsteinbrjót. Lítið ber á melnum,
enda er sandurinn víðast fastur, leirblandinn eða grýttur. Að-
eins á litlu svæði, austan Jökulsár, hefir hann náð fótfestu í
lausari sandi. Eins og óasar í eyðimörkinni eru svo hér og hvar
litlir engjablettir; sums staðar nýgræður með brokflám og