Náttúrufræðingurinn - 1941, Blaðsíða 92

86
N ÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
Flateyjarannáll 1360: „Eldsuppkoma í Trölladyngjum og eydd-
ust margir bæir í Mýdal af öskufalli, en vikurinn rak allt vestur
á Mýrar, en sá eldinn af Snæfellsnesi. Mannfall við Mývatn, hálf-
ur 9 tugur manns í þremur kirkjusóknum.11
í Árbókum Espólíns 1354 stendur þetta: ,,Þá var eldur uppi
í Trölladyngjum, eyðilögðust margir bæir í Mýdal af öskufalli
og sá eldinn af Snjófellsnesi", og ennfremur 1360: „Þá var eldur
uppi í Trölladyngjum.“
Hannes Finnsson segir um árið 1357 í gerin sinni: Mann-
fækkun af hallærum o. s. frv.: „Var eldsuppkoma í Trölladyngj-
um, eyddust margir bæir í Mýdal af öskufalli og sá eldinn af
Snæfellsnesi,“ og um árið 1360: „Mannfall mikið við Mývatn
í harðrétti dóu þar um 170 manneskjur.“
Hér eru þá taldar þær heimildir, sem við höfum um þetta
gos, og mun mörgum virðast, að örðugt sé að finna þann sam-
nefnara, sem öll þessi brot gangi upp í.
Jónas Hallgrímsson segir, að þar sem vikur hafi rekið á Mýrum
og eldarnir sézt af Snæfellsnesi, sé það augljóst, að gos þetta
hafi verið á Reykjanesi. Með Mýdalinn er hann í nokkurum
vanda, en hyggur þó, að það sé misritun fyrir Mýrdal, en þar
sem sá dalur hafi oft orðið fyrir þungum búsifjum af völdum
eldgosa, hafi annálsritarinn, vegna landfræðilegrar fákænsku,
sett þetta gos í samband við hann (Rit J. H., IV., bls. 165—166).
Thoroddsen segir, að hér sé að líkindum átt við Trölladyngju
á Reykjanesi, en ef til vill hafi samtímis verið eldur uppi í Aust-
urjöklum. Báðir telja þeir, Jónas og Thoroddsen, að eldgosið hafi
orðið árið 1360.
Ég vil strax taka það fram, að mér virðast öll rök hníga í
þá átt, að gos þetta hafi verið í Trölladyngjum í Ódáðahrauni.
Þegar skýrt er frá eins miklu gosi, eins og ætla má, að þetta
hafi verið, gat það ekki verið neitt tiltökumál, þótt eldar sæjust
á Snæfellsnesi og vikur ræki á Mýrum, ef gosið var á Reykja-
nesi. Hins vegar var það í frásögur færandi, ef gosið var inn í
Ódáðahrauni. Þetta er einmitt tekið fram til þess að gefa frá-
sögninni kraft og sýna, hve stórfenglegt gosið var. Það eru
nokkur dæmi til þess, að vikurhrannir hafa rekið óraleiðir með
ströndum landsins og leiftur frá sumum eldgosum sést um land
allt.
Auðsjáanlega styðjast flestar þessar frásagnir við sameigin-
lega heimild, en þess vegna er einkennilegt, hve tímasetningin