Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 19

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
11
1 km, og hneðarmunur á valnsborðinu allan þenna spöl er varla
meiri en 2—3 m. Lygna þessi er leifar af fornu stööuvatni, sem
myndaöist þarna vegna hraunstíflu, löngu áður en land byggðist.
Flatarmál hennar er um 12.5 km2, og eru þá með taldar sand-
eyrar, sem þarna eru í ánni og fljótlega rennur yfir í vatnavöxtum.
Neðsti kafli Brúarár (um 6 km) er einnig talinn með, þvi að þar
er sama lygnan. En Hestvatn er ekki talið, enda hækkaði ekkert
í því í ofviðrinu.
Meðalvatnsmagn Hvítár við Brúarármynni er'talið um 260 in3
á sekúndu, en það er sama sem 4.7 milljónir m3 á 5 klukkustund-
um — þeim tima, sem gera má ráð fyrir, að þurrðin liafi staðið
yfir fyrir neðan Árhraun 260x60x60x5 = 4680000). Hefði nú allt
vatnsmagn Hvítár (og Brúarár) safnazt saman í lygnunni miklu
milli Árhrauns og Iðu í 5 klst. og allt farið í það að dýpka hana
hakka á milli og að endilöngu, en ekkert runnið fram úr hjá Ár-
lirauni — þá hefði yfirhorð lygnunnar hækkað um 37 cm. Þess
her að gæta, að þessi reikningur er miðaður við meðalvatnsmagn
Hvitár, en dagana fyrir þurrðina var vatnsmagn hennar langt
undir meðallagi. Sé gert riáð fyrir hálfu meðalvatnsmagni — og
það gæti verið nærri lagi - verður samsvarandi liækkun að-
eins tæpir 20 cm um alla lygnuna. Þá má einnig taka tillit til þess,
að Hvitá þornaði aldrei alveg lijá Árhrauni og þar fyrir neðan,
nokkuð af vatnsmagninu slapp alltaf fram úr lygnunni. En það
er þó skoð’un mín, að vatnsmagnið hjá Árhrauni hafi, er þurrðin
var sem mest, verið mjög lítið brot af meðalvatnsmagninu (t. d.
eitthvað á milli XA og þjo hluta þess).
Þetta dæmi er aðeins tekið til þess að sýna fram á, hve lítilli
hækkun það myndi valda í Hvítá, þó að allt vatnsmagn hennar
safnaðist saman i þessari lygnu, en það er fjarri mér að halda
því fram, að þessu hafi verið þannig farið í raun og veru. Fyrir
ofan Iðu tekur við önnur lygna, litlu minni liinni neðri að flatar-
máli og svipuð myndun jarðfræðilega. (Raunar má til sanns
vegar færa, að hvor tveggja sé sama lygnan, þær eru aðeins
aðgreindar af mjódd á ánni milli Iðu og Laugaráss, en straumur
er þar lítill nema í vatnavöxtum). Engin ástæða er til þess að ætla,
að vatnsborðshækkun sú, er kraphrannirnar bera um, hafi verið
cinskorðuð við neðri lygnuna. Ýmislegt, sem síðar verður getið,
hendir til þess, að Hvítá hafi einnig bólgnað nokkuð upp hið efra
og eins sumar þverár hennar. Reikningsdæmið hér að framan
gefur nokkra hugmynd um, hver afleiðingin verður af slíkri
hækkun, sem fer fram samtímis á svo löngu og breiðu svæði