Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 21

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
13
an, leyna áhrifin sér.ekki. T. d. liaí'a bændurnir á Hömrum í
Grímsnesi veill því atliygli, að þar liækkar lítið eitt í Hvítá i
hvössum landsynningi, og kenna það vindinum sjálfum, en hvorki
úrkomu né leysingum. Meðan á liækkuninni stendur, hlýtur
vatnsmagnið að minnka, og ætti sú minnkun að koma fram sem
vatnsljorðslækkun, þar sem áin mjókkar aftur neðan við lygn-
una.
Eins og sjá má á kortinu, er Hvitá einmitt þannig löguð, að
þeirra álirifa slorms á móli straumi, sem hér hefir verið lýst,
hlýtur að gæta tiltölulega mjög mikið. Fer því varla hjá því, að
stormurinn hafi átt nokkurn ])átt í þurrðinni i Ölfusá og neðan-
verðri Hvítá 11. nóv. En erfitt er að áætla, hve sá þáttur er mik-
ill. Að mínum dómi er hann samt mjög lítill hjá þeim þætli,
sem krapið átti í þurrðinni og síðar verður sagt frá. Og víst er
um það, að bæði Hvítá og aðrar ár hafa þorrið Iíkt og Hvítá
i þelta skipti, án þess að áhrifum storms á móti straumi sé
íil að dreifa.
Að lokum skal þó hent á eilt atriði, sem mælir með því, að
stormurinn hafi nokkuð látið lil sín taka um þessa síðustu
þurrð í Hvítá og Olfusá. Þurrðin virðist hafa orðið hér um hil
samtímis á efsta og neðsla staðnum, þar sem hennar varð vart
hjá Árhrauni og Selfossi. En spölurinn, sem áin rennur milli
þessara staða, er 30 km. Meðalstraumhraði árinnar á þessum
slóðum er varla meiri en 0 km á klst.1), og ætti þurrðin því að verða
um 5 klst. siðar hjá Selfossi en hjá Árhrauni. Þetta styður þá
skoðun, að þurrðin hjá Selfossi Iiafi að nokkru leyti átt upptök
sín þar skanimt fyrir ofan, og hlýtur þá grunurinn að falla á
mikla og breiða lygnu, sem nær frá Laugardælum upp að Sogs-
mynni. En þar bagar líkt til og á lygnunni fyrir ofan Árbraun,
sem áður er gelið. Um það leyti, sem hvassasl var, stóð storm-
nrinn h. u. b. beint upp eftir þessari lygnu í Ölfusá. En fráleitt
er, að krapmyndun bafi verið svo mikil á þessum slóðum, að
hún gæti tafið verulega framrás vatnsins, því að þarna i lág-
sveitunum var lítil snjókoma og frostlaust. Ekki var heldur
1) Þessi ágizkun styðst við það, að í suinarhitum með sólbráð á jökl-
unum er hœst í Hvítá hjá Auðsholti kl. 9 á morgnana og í Þjórsá hjá
Kaldárholti kl. 4 siðdegis. Frá Auðsholti eru um 110 km til Hofsjökuls
cftir Hvítá og Jökulkvisl (80 km lil Langjökuls eftir Hvitá og Hvítár-
vatiii, en það skiptir minna máli) og frá Ivaldárholti 150 krn eftir Þjórsá.
Sé gert ráð fyrir örastri leysingu í jöklunum um nón, kemur í ljós, að
vaxtaraldan berst ofan eftir þessum stórám liér um hil með gönguhraða,
um 0 km á klst.