Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 28

20
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
orminn, þótti eins vel geta komið til mála, að vatnið hyrfi úr ánni
í hraunið fyrir auslan liana. Engum mun þykja þessi skýring
sennileg, og þegar staðhættir eru athugaðir, er hún með öllu frá-
leit. En þar sem aldrei hefir, mér vitanlega, verið leitazl við að
i-ökstyðja hana, er ástæðulaust að eyða að lienni fleiri orðum.
Nú i tveimur síðustu þurrðum Hvítár var loks komizt að raun
um, að áin minnkaði alls staðar fyrir neðan Arhraun. Ekki er að
el'a, að svo hefir einnig verið i fyrri skiptin. Það vai' aðeins að
þakka hættum samgöngum, símanum og aukinni forvitni manna
um náttúrleg fyrirbrigði, að þurrðarinnar varð víðar vart í tvö
síðustu skiptin. Áður hefir verið bent á, að staðhættir ráða mjög
niiklu um það, hve mikið ber iá vatnsmagnsminnkun í á, og siðar
í þessari grein verðm- sagt frá dæmi um það, að grunnstingull eða
krap getur hækkað svo yfirborð lítillar sytru í árfarvegi, að eng-
inn laki eftir öðru, en að þar sc öll áin (shr. hls. xx).
Að lokum skal sagt lítið eitl frá þurrðum í tveimur ám öðrum
til samanhurðar og nánari skýringar á þessum fyrirbrigðum.
Litla_Laxá er smáá i Hrunamannahrepp. Meðalvalnsmagn
hennar á að gizka 5 ms iá sekúndu.
Síðastliðinn 26. okt. þornaði Litla-Laxá á milli Grafarbakka og
Hvamms, Daginn áður hafði hún verið fremur vatnslítil, en þó
ekki nærri eins og liún verður minnst í sumarþurrkum. Þá var
frostlaust frain undir kvöld, en kólnaði þá snögglega. Lofthiti á
Hæli var: kl. 7 1.5°, lcl. 12 1.5° ög kl. 17 -4-2°. Að inorgni hins 26.
kl. 8 sýndi hitamælirinn í Hvainmi -45° (á Hæli -4-4.4°), og þá
var Litla-Laxá horfin á Grafarbakkavaði. Eg gekk yfir farveginn
í venjulegum lágum götuskóm og þurfti ekkert að stikla. Hyljir og
álar voru sléttfullir af va.tni, en þar sem botninmn hallaði, seytl-
aði aðeins á milli steina i mölinni. Ofan við þetta vað rennur
hveravatn i ána, og því leggur liana þar aldrei. Ég gekk af forvitni
stuttan spöl með ánni upp fyrir mynni hveralækjanna. Þar fyrir
ofan var nokkurn veginn jafnliátt í ánni og verið hafði daginn áð-
ur, a. m. k. 1 km kafla. Öllu lengra sá ég ekki upp eftir henni
og hafði því miður ekki tíma lil að ganga lengra. Auðvitað hefir
vatnsmagnið minnkað h. u. h. álíka mikið i þessum kafla og
neðan við hvérina, en sú örlitla vatnsseytla, sein eftir var af ánni,
var svo uppbólgin af ísskörum og grunnstingli, að vatnsborðið
hafði ekkert lælckað. Ekki var áin freniur stifluð á einum stað en
öðrum, vatnsborðið var því sem næst alls staðar, þar sem ég sá til,
í meðalhæð. Sums staðar var skænt yfir ána, en víðast var þó opin