Náttúrufræðingurinn - 1943, Síða 29

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
163
Flnnur Guðmundsson:
Sannleikurinn um hnegg hrossagauksins.
í síðasla hefti Náttúrufræðingsins er grein eftir Steinþór Sig-
urSsson magister um hnegg hrossagauksins. í greiii þessari skýr-
ir Steinþór frá ]>ví, að hann hafi tvisvar heyrt hrossagauk hneggja
á jörðu neðri, og er þar lýsl nánari atvikum í saiubandi við það.
Þessi grein hefir gefið mér tilefni til þess, að segja hér í stórum
dráttum frá skýringum þeim, sem fram liafa komið á hneggi
hrossagauksins og rannsóknum þar að lútandi.
Hnegg hrossagauksins liefir að vonuni frá upphafi vakið mikla
athygli, hæði meðal lærðra manna og ólærðra, og margir hafa
fengizt við að skýra þetla einkennilega hljóðfyrirbrigði. Skýring
sú, sem nú er almennt viðurkennd, á sér því langa forsögu, því
að mikið liefir verið deilt og mikið ritað um þetta mál. Smám
saman liafa þó hleypidómar og ágizkanir gripnar úr lausu lofti,
orðið að vikja fyrir staðreyndum og óvéfengjanlegum, vísinda-
legum athugunum, og athuganaskekkjur og ályktanir, dregnar af
röngum forsendum, liafa verið leiðréttar hver af annarri.
Það kann að virðast harla einkennilegt, að upphaflega setli al-
menningur i ýmsum löndum lmeggið alls ekki í samhand við
hrossagaukinn eða yfirleitt nokkurn fugl, heldur einhverja yfir-
náttúrlega veru, og óþekk börn voru hrædd með himingeitinni eða
himinhrossinu, sem alls konar þjóðsagnir og þjóðtrú mynduðust
um. Snemma var þó náttúruvinum og veiðimönnum kunnugt um,
að lmeggið stafaði frá hrossagauknum, en allir gengu þeir út frá
því sem vísu, að fuglinn framleiddi ldjóðið með raddfærunum.
Fyrir þessa menn voru því engar óráðnar gátur i sambandi við
þetta mál.
En árið 1804 kemur Johann Andreas Naumann eða Naumann
eldri, sem var þýzkur bóndi og fuglafræðingur, fram með þá
kenningu, að lirossagaukurinn framleiði hneggið með vængjun-
um. Taldi hann að hneggið myndaðist við hraðar sveiflur flug-
fjaðraoddanna, þegar fuglinn léti sig falla niður á við í loftinu
með útþanda vængi. Þessi kenning varð til þess, einkum eftir að
sonur gamla Naumanns, Johann Friedrieh Naumann eða Nau-
mann yngri, sem einnig var frægur fuglafræðingur, hafði skipað
sér í fylkingarbrjóst þeirra, er héldu fram þessari kenningu, að