Náttúrufræðingurinn - 1945, Qupperneq 3

Náttúrulræðingurinn
Ritstjóri: Dr. Sveinn Þórðarson
15. ÁRG. 4. HEFTI
Jón Eyþórsson:
Um Kötlugjá
og Mýrdalsjökul
E F N I:
Um KötlugjA og Mýrdalsjökul . . 145
Kísilefni (Silikon) ............ 175
l’löntuskrá úr Kelduhverfi...... 178
Skammgóður vermir............... 186
Um snæugluna ................... 187
Stórvirkt skordýracitur......... 187
Kötlugjá er nafntogaðasta eldfjall ;i íslandi að Heklu einni undan-
skilinni. Hún er í austanverðum Mýrdalsjökli, og brjótast mikil
vatnsflóð með jakaburði fram um Mýrdalssand, þegar gosin verða.
Á fyrstu öldum, eftir að land byggðist, komu stundum jökulhlaup
fram úr Sólheimajökli, í vestanverðum Mýrdalsjökli. Er slíkra
hlaupa getið um 930, 1245 og 1262. Unr upptök þeirra er allt í
óvissu, en þau hafa að líkindum verið skarnmt vestan Kötlugjár,
sem nú er.
Um fyrstu gosin úr Kötlugjá eru heimildir óljósar og sundurleitar.
Séra Jón Steingrímsson telur fyrsta gosið eftir landnámstíð hafa orð-
ið 894 eða þar um bil, og hafi þá Dynskógahverfi lagzt í auðn.
Sveinn Pálsson telur þetta gos hafa orðið 984, og gæti það ef til vill
verið misritun, en Þorvaldur Thoroddsen leiðir rök að því, að Dyn-
skógahverfi hafi ekki eyðzt af jökulhlaupi, heldur af hraunrennsli
úr Eldgjá.
Fyrsta jökulhlaupið úr austanverðum Mýrdalsjökli á að hafa orð-
ið árið 1000, að því er Jón prófastur Steingrímsson segir í ritgerð
sinni um Kötlugjá (Safn til Sögu íslands, IV. b., 196. bls.). Engar
aðrar skráðar heimildir eru til um þetta gos.
Annað gos úr Kötlu telur Þorvaldur Thoroddsen, að orðið hafi
um 1179, en heimildir fyrir því eru einnig mjög óljósar.
Þriðja gosið varð 1311, og er það kallað Sturluhlaup eftir manni,
sem bjargaði sér og ungbarni með því að hlaupa upp á ísjaka um
leið og hlaupið tók bæ hans. Þá eyddist enn byggð á Mýradalssandi,
og telur Sveinn Pálsson marga bæi með nöfrium, er menn vita, hvar
hafi staðið.
Ejórða hlaupið varð 1416. Kallar Sveinn Pálsson það Höfðahlaup,
sennilega af því að það hafi ruðzt fram hjá Hjörleifshöfða.
10