Náttúrufræðingurinn - 1945, Blaðsíða 4

146
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Fimmta gosið verður 1580. Þá er nafnið Kötlugjá fyrst tengt við
gosstaðinn. Rann jökulhlaupið fram urn Álftaver og tók nokkra bæi.
Sjöttu gosið verður 1625, og er til nákvæm lýsing af því eftir Þor-
stein Magnússon, klausturhaldara, í Þykkvabæ. Varð öskufall mikið,
en skemmdir ekki stórkostlegar.
I sjöunda skipti kom eldgos úr Kötlugjá 3. dag nóvembermánaðar
1660. Steyptist þá ógurlegt vatnsflóð fram um sandinn allt vestur í
Kerlingardalsá. Segir Sveinn Pálsson, að hlaup þetta hafi gengið 49
föðmum hærra upp í Múlann austan við Höfðabrekkubæinn en
áður voru dærni til. Eftir þetta fjaraði hlaupið nokkuð, og héldu
menn, að hættan væri liðin hjá. En hinn 9. vóv. kvað við brestur
mikill, og því næst kom jökulhlaup, sem sópaði algerlega burtu
bænum og kirkjunni með öllum skrúða og tilfæringum. — Þá var
útræði frá Skiphelli rétt vestan við bæinn á Höfðabrekku, og féll
sjórinn þar upp að og sömuleiðis að Víkurklettum, en nú er þaðan
langur vegur til sjávar.
í áttunda skipti gaus Katla 11. dag maímán. 1721. Varð svo mikið
hafrót, er flóðið steyptist til sjávar, að túnið á Víkurbæjunum stór-
skemmdist, og er það þó tuttugu föðmum yfir sjávarmál, segir Sv. P.
Bátar skemmdust í Vestmannaeyjum. Öskuna lagði mest norður á
bóginn, og varð myrkt um hádag á Norðurlandi. Þá tók af bæinn í
Hjörleifshöfða. —
Níunda gosið hófst 17. okt. 1755, litlu fyrir liádegi, en vatnsflóð-
ið kom ekki fram fyrr en nóttina eftir. Þegar hlaupið kom, voru 4
menn að höggva skóg í Hafursey. Höfðust þeir í 6 daga við í helli
þeim, er Sel heitir og mun vera suðvestan til í eynni. Sáu þeir enga
dagsbirtu í fjóra daga.
Tíunda gosið hófst 26. júní 1823. Þessu hlaupi lrefur Sv. Pálsson
o. fl. lýst nákvæmlega. Gosið stóð yfir fram í lok júlímánaðar, en
hinn 23. ágúst tók Jón prestur Austmann á Mýrum í Álftaveri sig
upp við fjórða mann og gekk á Mýrdalsjökul til að „njósna um ásig-
komulag þeirrar nafnkenndu Kötlugjáar“, eins og hann kemst að
orði. Þeir félagar riðu upp að Sandfelli, en gengu þaðan eftir snjó-
berum hrygg upp með Kötlujökli. En vegna þess, hve jökullinn var
sprunginn, komust þeir ekki skemmstu leið að gjánni. „Leituðum
við því upp á hæsta fjalltindinn norðan til við gjána — — — Þar eru
annars fjórir klettatindar í röð frá austri til vesturs af blökku hellu-
grjóti, og fann eg þar hrafntinnutegund (Obsidian). Sá næsti þeim
vestasta var hæstur. Þar námum við staðar og hlóðum vörðu stóra
á honum og einum hnúk til. Þaðan var víðsýnt ofan yfir gjána--