Náttúrufræðingurinn - 1952, Blaðsíða 8

54
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
eða hvað verður hugsað skelfilegra? Hver er nú svo þverbrotinn og
vantruaður, að liann vilji ekki trúa því, að til sé eilífur eldur, sem
þjáir sálirnar, þegar hann sér með eigin augum þann eld, sem nú
hefur verið um rætt, brenna með þvílíkum ógnum ekki aðeins jarð-
veg og marmarakletta, heldur og iiið ósigrandi vatn, sem vant er að
slökkva aðra elda svo hæglega? En þeim, sem vilja ekki trúa eða
heyra minnzt á refsingar eilífs elds, sem fyrirbúnar eru djöflinum
og árum lians, verður síðan steypt í þann stað, senr þeir liirða ekki
að forðast, meðan kostur er.“
Við fljótan yfirlestur ber e. t. v. mest á því fjarstæðukennda í þess-
ari frásögn. En séu skornar utan af henni hjátrúarfirrur, ýkjur og
ægifregnir, sem eru næsta eðlilegar með tilliti til þess, að hún er
skrifuð á myrkustu miðöldum, óraveg frá íslandi, verður þó eftir
kjarni með svo raunsæjum lýsingaratriðum, að ekki þarf að draga í
efa, að hér er um að ræða lýsingu á raunverulegum íslenzkum eld-
gosum. Og með því að hægt er að aldursákvarða frásögn Herberts,
svo sem fyrr getur, er einnig hægt að ráða nokkuð í það, um hvaða
eldfjöll og eldgos geti verið að ræða.
Herbert nefnir ekkert eldfjall á nafn, en í endursögn sinni af frá-
sögn hans tekur Alberic múnkur það fram, að það infernó, sem Her-
bert lýsi, sé í fjalli því, sem Eleklufell* nefnist (in monte qui vocatur
Eclafelcl), og er ekki vali á því, að hann hefur þar rétt fyrir sér, að
því er snertir fyrri hluta frásagnarinnar. Það bratta fjall og geysi-
mikla, sem Herbert ræðir þar um, er án efa Hekla. Hér er um að
ræða eldstöð, sem gosið hefur hrauni, og það útilokar liin jökul-
krýndu eldfjöll, liér virðist greinilega vera um fjall að ræða, en ekki
gjá eða gígaröð, og hér er um stórgos að ræða, gos, sem ekki eru
mannabyggð fjær og ekki löngu liðin („á vorum tímum“), og kemur
að öllu samanlögðu ekki annað fjall til greina en Hekla, og raunar
er lýsingin ekki eins ýkt og sumar þær lýsingar af síðasta Heklugosi,
* Króníka Alberics, sem, eins og áður getur, mun skrifuð á fimmta áratug 13. aldar
mun vera elzta heimildin yfir liöfuð tekið, sem nefnir liið fræga fjall með nafni. Bendir
hún eindregið til þess, að fjallið hafi upprunalega heitið Heklufell, enda heitir það svo
í flestuin fornum annálum. í Noregskróníku á latínu, sem fannst í Skotlandi og talin
er skrifuð á fyrri hluta 13. aldar, er talað um „mons Casule" á íslandi, en það segja
fróðir menn vera beina þýðingu á Heklufell. hað virðist hafa verið mjög algengt hér
til forna, að kalla einstök áberandi fjöll fell með forskeyttu orði, er nánar lýsir við-
komandi felli (SnæBlá-, Búr-). Líklegt þykir mér, að nafnið Hekla sé stytting, til-
komin eftir að fjallið tók að gjósa og varð almennara umtalsefni en áður, varð „hún
Hekla" (sbr. „hún Jökla“ fyrir Jökulsá).