Náttúrufræðingurinn - 1952, Blaðsíða 46

Hermann Einarsson:
Sædjöflarnir
Það eru kynlegar skepnur, sem vinur minn dr. Erik Bertelsen valdi
sér að rannsóknarefni í doktorsritgerð,* er hann varði við Hafnarhá-
skóla þann 17. jan. s.l. Með vaxandi furðu fylgdist ég með því á
stríðsárunum, hvernig dr. Bertelsen tókst smám saman að greiða úr
skyldleikaflækju þessarar kynkvíslar djúpsævisfiska, og ekki reyndust
lífshættir kvikindanna ófróðlegri né einfaldari. Hafa margir beðið
með eftirvæntingu komu þessa rits um einmanalegustu skepnur jarð-
kringlunnar.
Kvikindi þessi eru mörgum sjómanni kunn, annaðhvort af umtali
eða af eigin raun, því þeir eru nú orðnir ófáir sædjöflarnir, sem kom-
ið hafa í vörpur íslenzkra togara. Margan sjómanninn hef ég heyrt
geta sædjöfulsins sem „fisksins hans Bjarna“, og má það vel til sanns
vegar færa, því að Bjarni Sæmundsson fékk fyrstur vísindamanna í
hendur sædjöful, sem hafði agnarlítið fiskkríli fastgróið við kviðinn,
og hugði Bjarni að þetta væru ungviði fisksins. Þetta reyndist þó enn
kynlegra fyrirbrigði, eins og brezki fiskifræðingurinn C. Tate Regan
benti síðar á, því hér var raunverulega um karlkríli að ræða, sem lifði
sníkilslífi á kviði konu sinnar. Þetta var saga til næsta bæjar, því að
slíkir lífshættir voru áður ókunnir meðal liryggdýra, og síðan hefur
teikning Bjarna Sæmundssonar af dverghængunum blasað við manni
í flestum handbókum um fiskifræði.
Sædyflin teljast öll til sjaldgæfari fisktegunda, og urðu fyrst kunn
fyrir rúmum hundrað árum, að tilhlutan C. Holböll, dansks sjóliðs-
foringja, sem flutti til Kaupmannahafnar þrjá áður óþekkta fiska,
sem danskir fiskifræðingar fengu til rannsóknar. Reinhardt lýsti hin-
um fyrsta árið 1837, það var lúsifer (Himantolophus groenlandicus).
Lútken lýsti öðrum 1844. Það var sædjöfull (Ceratias holboelli), sú
* The Ceratoid Fishes. Dana Report No. 39, 1951, 281 s.