Náttúrufræðingurinn - 1952, Blaðsíða 42

86
NÁTTÚ RUFRÆÐIN GURINN
til vill niður að núv. sjávarmáli eða lengra. Loftslag er orðið sæmi-
lega milt og láglendi klæðist gróðri. Sunnan undir Hvaleyrarholti
er tjörn eða stöðuvatn. Þar lifir mikil mergð kísilþörunga (día-
tómea). Sumir synda eða svífa í vatninu, aðrir eru festir við æðri
plötnur, sem vaxa á grynningum. Að ævinni lokinni sökkva kísil-
skeljar þeirra til botns og mynda þar livíta eðju, sem við köllum nú
barnamold (IV.).
5. Sjávarborð hækkar aftur, að þessu sinni a. m. k. upp fyrir 15 m
hæðarlínu, en naumast svo hátt sem í fyrra skiptið. Ægissandur (V.)
leggst yfir barnamoldina. Sjórinn er hlýr, og á botni hans lifa þær teg-
undir sjódýra, sem enn eru algengar á sams konar botni í Faxaflóa.
6. Enn fjarar sjórinn, sennilega eitthvað niður fyrir núv. fjöru, og
ægissandurinn við Hvaleyrarholt verður þurrlendi. Eitthvað af hon-
um er numið brott af vatni eða vindi, svo að sums staðar liggur
barnamoldin óhulin á yfirborði jarðar. Ekki er að sjá, að þessi ný-
þornaði sjávarbotn hafi fengið tíma til að gróa upp.
7. Þá kemur upp eldgos, og Rauðhóll hleðst upp úr hálfstorknum
hraunkleprum (VII.), sem hrúgast ofan á setlögin. Þetta virðist hafa
verið mjög lítið gos, og ekki sér þess nein merki, að hraun hafi runn-
ið frá gígnum. Þó má vel vera, að Rauðhóll sé aðeins endagígurinn
í gígaröð, er legið hafi þaðan til suðvesturs, í hina venjulegu stefnu
gossprungna á Reykjanesskaga, og séu hinir nú komnir á kaf í
hraun, sem síðar hafa runnið. Enn fremur getur komið til mála, að
gjallskikinn Rauðamelur, sem stendur upp úr hraununum sunnan
við Straum og um 5 km vestsuðvestur frá Rauðhól, sé upp kominn
úr sömu sprungu í sama gosi. En stefnan frá Rauðhól á Rauðamel er
þó nokkru vestlægari en stefna gossprungna yfirleitt.
8. Rauðhóll tekur að gróa upp. Sums staðar myndast lyngtór með
grunnum moldarjarðvegi (VIII.) ofan á gjallinu, en mestur hluti
hólsins er þó enn ber melur.
9. Þá kemur upp eldur í Reykjanesfjallgarði eða fram með norður-
hlíðum hans. Það hefst með dálitlu öskufalli, og þar sem vindur er
suðlægur, leggur öskuna yfir Rauðhól. Þar staðnæmist hún helzt í
lynginu, en fýkur af þar, sem bert er og skjóilaust. í sama gosi kemur
upp mikið hraun. Eftir nokkra daga eða vikur hefur það runnið alla
leið ofan að Hvaleyrarholti og lukið um Rauðhól á alla vegu (IX).
Enn rann það a. m. k. fáeina kílómetra og hefur að líkindum endað
í sjó. Þegar þetta gerðist, var sjávarborð ekki hærra en nú, sennilega
nokkru lægra.