Náttúrufræðingurinn - 1952, Qupperneq 36

178
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
verpa í Vestmannaeyjum. í Vestmannaeyjalýsingu séra Gizurar Péturssonar, er var
prestur að Ofanleiti í Vestmannaeyjum 1687—1713, er ágætt yfirlit yfir fuglalif í Vest-
mannaeyjum, en jrar er fýllinn ekki nefndur d nafn. Getur Jretta varla stafað af öðru
en því, að fýllinn hafi ekki verið farinn að verpa í Vestmannaeyjum, er séra Gizur var
þar prestur. Um aðra varpstaði fýlsins hér á landi á 18. öld er ekki vitað, en þar sem
fjölgun hans og útbreiðsla hefst hér á fyrri helming aldarinnar (sbr. landnám hans í
Vcstmannaeyjum) er ekki ólíklegt, að hann hafi verið búinn að nema land víðar fyrir
aldamótin 1800, enda þótt þess sé ekki getið í heimildum frá þeim tíma. Um sögu fýls-
ins á 19. öld og það sem af er þessari öld eru miklu meiri og öruggari heimildir fyrir
hendi. Við vitum, að á þessu tímabili hefur fýlnum farið jafnt og jrétt fjölgandi og
jafnframt j>vi hefur hann sífellt verið að nema land á riýjum stöðum á hinni vogskornu
og sæbröttu strandlengju íslands. Elztu varpstöðvar fýlsins voru annaðhvort í úteyjum
eða á útkjálkum, þ. e. a. s. aðeins fyrir opnu hafi. En smám saman hefur fýllinn verið
að þokast inn eftir flóum og fjörðum, og nú fækkar óðum þeim stöðum, sem yfirleitt
koma lil greina sem varpstöðvar, jiar sem fýllinn hefur ekki þegar setzt að.
En þessi mikla fjölgun og aukna útbreiðsla fýlsins nær ekki aðeins til íslands. Þróun-
in hefur verið með svipuðum hætti á öllu útbreiðslusvæði fýlsins í norðanverðu At-
lantshafi. Á Bretlandseyjum var fýllinn upphaflega aðeins varpfugl á St. Kilda, en þeg-
ar árið 1697 er þessa varpstaðar getið f ritum. Árið 1878 byrjar hann að verpa á Hjalt-
landi og síðan hefur honum farið jafnt og þétt fjölgandi á Bretlandseyjum og nú eru
fýlavörp þar nær 600 talsins, og eru þau drcifð um strendur Skotlands, F.nglands og
frlands. í Færeyjum byrjar fýllinn að verpa í kringum 1840, en nú er bann einn algeng-
asti bjargfuglinn þar og eru fýlavörp þar á öllum eyjum. í kringum 1920 fer fýllinn
fyrst að verpa í Noregi og nú er taliö að um 300—400 pör verpi á Rundöy í grennd við
Álasund. Annars staðar í Noregi verpur hann ekki cnn sem komið er.
Þessi gífurlega fjölgun og öra útbreiðsla fýlsins í norðanverðn Atlantshafi er alveg
einstakt fyrirbæri. Um orsakir þess hafa ýmsar getgátur komið frarn, ogereinþeirrasú,
að hvalveiðar og togveiðar í Norðnrhöfum hafi gjörbreytt lífsskilyrðum fýlsins á Jress-
um slóðum ineð þvf að tryggja honum nær ótakmarkaða fæðuuppsprettu árið um
kring. Þessa skoðtin aðhyllist Jarriés Fisher og í nýútkominni bók um fýlinn hcfur hann
rökstutt hana mjög rækilega. Að Jjví er ég bezt veit, mun Bjarni Sæmundsson (Zoolo-
giske Meddel. fra Island XVI, 1934, og Fuglarnir, 1936) fyrstur rnanna hafa bent á að
ekki væri ólíklegt, að samband væri milli fjölgunar fýlsins og hinna miklu hvalveiða og
síðar fiskveiða í Norðurhöfum. Eins og sakir standa, verður að telja Jrctta líklegustu
skýringuna á þessu merkilega fyrirbæri, enda þótt nokkur atriði f sambandi við þessa
kenningu hafi enn ekki verið skýrð á viðunandi hátt.
Fýllinn verpur f sjávarhömrum, ýmist einn út af fyrir sig eða innan um annan bjarg-
fugl. Sunnanlands ]>ar sem ströndin er lág og flatlend, verpur hann ])ó víða í hömrum
eða fjallahlíðum allfjarri sjó. Undir Eyjafjöllum og í Mýrdal og raunar víðar hér á
landi eru t. d. miklar fýlavarpstöðvar langt frá sjó, f Mýrdal í allt að 14 km fjarlægð
frá sjó og í Oræfum meira að segja f allt að 18 km fjarlægð frá sjó. Sums staðar verpur
fýllinn líka uppi á sæbröttum og óbyggðum eyjum eins og Hcllisey í Vestmannaeyjum.
Og vestur á Mýrum hcf ég fundið fýlahreiður á lágum grasi grónum smáeyjum með
lágum klettabökkum. Þar sem fýll verpur í sjávarhömrum innan um annan bjargfugl
er hann aðallega efst eða ofarlcga í björgunum, cn þar sem hann verpur einn út af
fyrir sig, einkum á varpstöðvum fjarri sjó, virðist hann vera nokkuð jafndreifður um