Náttúrufræðingurinn - 1956, Blaðsíða 4

66
NÁTTÚ R U FRÆÐINGURINN
kartöflu-uppskeran á SV-landi að miklu leyti. Sumir kenndu um
vætutíð, aðrir kulda, en hvers vegna ekki að álykta, að sólgeislunin
hafi verið full lítil, til þess að nauðsynleg efnaskipti ættu sér stað í
kartöfluplöntunni, því að sólgeislunin er það grundvallarskilyrði,
sem allt líf er háð og öll líðan manna, dýra og jurta undir komin.
Heildargeislun sólar og gufuhvolfs hefur aðeins verið rannsökuð
á tiltölulega fáum stöðum, og víða á jörðinni alls ekki. Þó er hér
um að ræða orku, sem öllu er nauðsynleg, mönnum, dýrum og
jurtum.
Sólorkan birtist sem infrarauðir geislar, ljósgeislar og útfjólu-
bláir geislar. Af þessurn geislum hafa mælingar á infiarauðum eða
hitageislunum verið gerðar árum og öldum saman. Eru þær svo á
hvers manns færi, að margir virðast hafa gleymt því, að aðrir sól-
geislar eru ekki síður þýðingarmiklir.
Mæling á infrarauðu eða hitageisluninni einni eða öllu heldur
hita þess lofts, sem um jörðina leikur í 180 cm hæð, er góð svo langt
sem hún nær. En með henni fást ekki upplýsingar um, hve mikil
hin raunverulega sólgeislun er, eða sú orka, sem berst til jarðar á
tilteknum stað, því að hitageislunin er ekki nema í hæsta lagi um
50% af heildargeisluninni, þar sem hún Iiefur verið mæld. — Það
er t. d. ekki nóg frá gróðurfarslegu sjónarmiði að þekkja lofthit-
ann einan. Allar plöntur deyja, ef þær skortir Ijós, þótt lofthiti og
önnur skilyrði séu fyrir hendi. Það er því bæði æskilegt og nauð-
synlegt að vita um magn þeirra geisla, sem gróðurinn þarfnast, og
vita, hve mikið hann raunverulega fær á hverja flatareiningu á
ákveðnum tíma.
Hér verður sagt frá mælingum, sem sýna, hve mikil geislun sól-
arinnar er við jarðaryfirborð og hvernig hún dreifist yfir árið. Það
er ekki verið að mæla lofthitann eða infrarauðu geislunina, heldur
alla þá geisla, sem til jarðar ná, allt frá infrarauðum til útfjólu-
blárra geisla.
Hér hefur að vísu aðeins verið mælt, hve mikið geislamagn berst
til jarðar, en ekki hitt, hve mikið hinir ýmsu hlutir drekki í sig og
endurkasti af geislum. Venjulega er talið, að nýfallinn snjór endur-
kasti 80—90% þeirra geisla, er á hann falla, vatn allt að 75%, gras-
lendi milli 15 og 30% og mannshúðin allt að 30—40% (6). Þó er
þetta allt nokkuð breytilegt eftir stað og stundu.