Náttúrufræðingurinn - 1956, Blaðsíða 33

TILBÚNIR DEMANTAR . . .
95
þunga 10 metra hárrar vatnssúlu. 2000 loftþyngdir jafngilda þá
þrýstingi á 20 knr dýpi í vatni eða 7—8 km dýpi í jarðlögum). F.ftir
1870 hefur Frakkinn Anragat 20 ára rannsóknarstarf sitt á þessu
sviði og tókst lronum að komast upp í 3000 loftþyngdir við hita und-
ir 200 ° C. Af honum tekur við Þjóðverjinn Tammann, senr einnig
vann að margvíslegunr mælingum við lráan þrýsting, en komst
ekki hærra en fyrirrennari lrans. Þrýstingurinn er framleiddur
nreð því að ýta stimpli inn í strokk, sem inniheldur vökva, og í
rauninni eru engin takmörk fyrir kraftinum, sem ýtir á stimpilinn.
Takmörkin stafa af leka með pakningum, og við það réðu menn
ekki í rneira en lrálfa öld.
Það var árið 1906, að ungur bandarískur eðlisfræðingur, Bridg-
nran, þurfti að fá háan þrýsting í sambandi við annað verk, og lrann
fann upp pakningu, senr ekki gat lekið. Bridgman sá strax að lramr
lrafði opnað nýtt svið, lrætti samstundis við fyrra verk sitt og hefur
unnið óslitið að háþrýstingi í 50 ár. Fyrir nokkrum árum fékk hann
Nóbelsverðlaunin í eðlisfræði, og nrun ekki allir lrafa verðskuldað
þau betur en hann. Bridgman komst strax upp í 12000 loftþyngdir.
En við slíkan þrýsting fer stál að renna, Irversu þykkir sem veggir
strokksins eru. Þarna virðist því vera taknrörk þrýstingsins. En
Bridgman lrafði þá strokkinn tvölaldan, hafði háþrýsting í milli-
rúminu og gat nú konrist miklu lrærra í innri strokknum. Þannig
hefur hann nú lrækkað þrýstinginn allt upp fyrir 400 þúsund loft-
þyngdir, sem svarar til þrýstings á 1000 km dýpi í jörðinni.
Nánar tiltekið er lrér um það að ræða að viðhalda þrýstingi í
lokuðu rúmi, mæla hann, setja ýmis efni í rúmið og athuga, hvaða
áhrif þrýstingurinn lrefur á ýmsa eiginleika þeirra, svo sem þjöppun,
rafleiðni, liitaleiðni, krystallaform o. fl. o. fl. Bridgman lrefur verið
einn unr það að franrleiða svona háan þrýsting, hann er lrinn óum-
deildi meistari á sviði háþrýstings og verk lrans er grundvöllur þess,
að hægt var að framleiða denranta. En eitt lrefur jafnan vantað lrjá
Bridgman þ. e. lrár lriti. Mælingar hans eru yfirleitt allar gerðar
við lægri lrita en 200° C. Þeirn hita er náð á 5—6 knr dýpi í jörðinni,
og Bridgnran hefur því ekki til fulls getað framleitt þau skilyrði,
senr ríkja á meira dýpi.
Nú víkur sögunni aftur að demantaframleiðslu. 1938 lrafði banda-
rísk vísindastofnun gert rannsóknir, senr gerði það kleift að áætla,
lrvaða hita og þrýsting þyrfti til þess, að grafít gæti breytzt í demant.