Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 8

2
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Upptök og rennslisstefna.
Nyrzta upptakakvísl Þjórsár er iðulega nefnd Bergvatnskvísl, en
á máli eyfirzkra og skagfirzkra gangnamanna, sem smala Fjöl Iin,
heitir hún „Þjórsá“ eða „Bergvatnskvísl Þjórsár", og drögin, sem
að henni liggja, nefna Jreir Þjórsárdrög.
Ég hef það fyrir satt, að Skagfirðingum þyki stakkur sinn þröngt
skorinn og vilji fá mörk sín færð til austurs á Fjöflum uppi, og eru
þá allir nefndir, sem gera tilkall til Þjórsár, nema ef vera kynnu
Suður-Þingeyingar, með sérkröfu, en þeir smöluðu Þjórsárdrög fyrr-
um með Eyfirðingum. Á einum nafnalista á við að tilgreina staðar-
nafn með Þjórsá, en það er á alþjóðaskrá yfir stærstu fallvötn hvers
lands, þar sómir sér vel: Þjónsá á íslandi.
Þeir, sem fara „Sprengisandsveg hinn nýja“ á bílum milli Eyja-
fjarðar og Rangárvallasýslu, eins og gert er nú á síðari árum, kann-
ast við, að nálægt fjallabrúnum Eyjafjarðar liggur vegurinn hæst á
allri leiðinni. Suður af byggð í Eyjafirði er öldótt háslétta nálega
1000 m y. s. Fjórar stórár skipta afrennslinu á milli sín. Hásléttan
er eins konar miðdepill landsins í vatnafræðilegu tilliti. Drög ey-
firzku ánna ganga stutt upp í hásléttuna, svo að vatnaskil að F.yja-
firði eru norðarlega. Vatnasvið Fnjóskár í Þingeyjarsýslu og Geld-
ingsár, senr fellur til Jökulsár eystri í Skagafirði, ná sanran sunnan
við vatnasvið Eyjafjarðarár. Skemmtilegt öfugstreymi er það, að þess-
ar tvær norðlenzku ár, Fnjóská og Geldingsá, skuli fyrst í stað
renna í hásuður, en það stendur að vísu ekki lengi. Fnjóskárdrög
taka að sveigja til austurs og norðurs og Geldingsárdrög til norð-
vesturs í átt til Skagafjarðar, og þá tekur Þjórsá að hirða allt vatn,
sem á annað borð hefur lagt af stað suður. Hin sameiginlegu vatna-
skil Fnjóskár og Geldingsár valda því, að eitthvað nálægt 5 kíló-
metrar eru á rnilli vatnaskila Eyjafjarðarár og Þjórsár.
Þegar ferðamenn leggja leið sína um þetta svæði á sumrin, eru
farvegir þurrir, aðeins tjarnir í lægðum. En á vorin, þegar snjó-
leysing stendur sem hæst, venjulega í júníbyrjun, og í mikilli rign-
ingartíð, rennur vatn í þessum farvegum. Árnar eru dragár, svo að
lengd þeirra er breytileg. Venjulegast er ekkert vatn í farvegi Berg-
vatnskvíslar Þjórsár fyrr en 5 til 8 km sunnan við vatnaskilin. Það
er til marks um hve upptök „Bergvatnskvíslar Þjórsár“ eru norðar-
lega, að frá upptökunum eru aðeins 30 km til bæja í Eyjafirði, en
loftlína til byggðar á Suðurlandi, Skriðufells í Þjórsárdal, er 130 km.