Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 19

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
13
4. mynd. Fossinn Búði. T. v. á myndinni er Búðaberg, sem áin liefur grafið sig
í gegnum á síðari öldum. T. h. sér í Árnesið. — Ljósm. Jón Jónsson frá Þjórsár-
holti.
Austan ár er Holtamannaafréttur. Fremsti, þ. e. syðsti, hluti hans
er Búðarháls og Sultartangi. Áður fyrr hét Holtamannaáfréttur
Þjórsártungur, og þá væntanlega talað um Ytri- og Eystri-, núver-
andi Þóristungur hafa því verið þær eystri.
Allt lrá Sóleyjarhöfðavaði og fram að vöðunum í byggð, Gauks-
höfðavaði og Hagavaði, eru engin vöð talin á Þjórsá. Það kemur
skýrt frarn af nöfnum fossanna, að leitarmenn hafa ekki talazt
mikið við yfir ána. Á 40 km kafla íyrir neðan Eyvafen fellur áin
um 280 m og þar eru þrír myndarlegir fossar. Efsti fossinn heitir
Hvanngiljafoss á máli Holtamanna og Áshreppinga, en Gnúpverj-
ar nefna hann Kjálkaversfoss. Næsti foss heitir Dynkur utan ár, en
Búðarhálsfoss að austan. Fremstur (syðstur) er Gljúfurleitarfoss.
Nöfnin Kjálkaversfoss og Búðarhálsfoss eru víkjandi og mættu all-
ir við una. Dynkur er mestur, eiginlega safn margra fossa. Gljúfur-
leitarfoss er 28 metra hár og meðal glæsilegustu fossa landsins. Því
er haldið fram, að útilífsverðmæti í Gullfossi í Hvítá í Árnessýslu