Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 20

14
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
séu svo mikil, að ekki sé ráðlegt að virkja ána þar, en þá er lítið
samræmi í því, að gleyma næstum að h'ta á Gljúfurleitarfoss inni í
Gljúfurleit, hinum fagra fjallasal. Á vetrum er straumvök milli
höfuðísa á þessum bratta kafla árinnar. En á hallalitla aurasvæð-
inu í dalnum neðan við Gljúfurleit og fram að Tungnaá liggur
lagnaðarís Jangtímum saman á vetrum.
Tungnaá og Tungnaárhraun koma úr austri.
Rækilega skiptir um er Búðarhálsi sleppir; þar kemur Tungnaá
og Tungnaárhraun til sögunnar. Tungnaá er vatnsmeiri en Þjórsá,
þegar þær koma saman. Þjórsá er að meðaltali um 130 m3/s eða
ámóta vatnsfall og Hvítá við Gullfoss, en Tungnaá er 50 m3/s
meiri eða 180. Á einstökum flóðadögum veitir Þjórsá þó betur, því
að dragáreinkenni hennar eru sterkari en Tungnaár.
Á allri leiðinni frá Tungnaármynni til sjávar hala hraunflóð
lirakið Þjórsá úr fornum farvegi Itennar. Farvegur sá, sem Þjórsá
rennur nú í á láglendinu, er því ungur og ber öll merki þess.
Lengsti hraunstraumurinn er nefndur Þjórsárhraun. Hann er úr
gosstöðvunum lijá Hófsvaði á Tungnaá og liefur runnið 130 km
veg, eða alla leið í sjó fram, ltjá Eyrarbakka og Stokkseyri. Þjórsár-
hraun er átta þúsund ára gamalt, að því er Guðmundur Kjartans-
son telur í grein í Náttúrufræðingnum.1) Aldursákvörðunin var
gerð með karbon-14-aðferðinni. Skammt neðan Tungnaármynnis
lendir Þjórsá ofan á öllum hraununum, og flæðir ofan á þeim um
stund eða niður að Búrfelli. Þessi kafli er einn sérkennilegasti ár-
farvegur á íslandi: Nær þráðbeinn, mjög breiður eða 300 til 400
metrar, en grunnur. Það brimar á staksteinóttum hraunklappar-
botni og vatnsdýpið má teljast jafnt landa á milli. Halli árinnar er
rennslislialli hraunstraumsins, vatnslrraðinn er þarna 1—2 m/sek.
Þegar litið er í ánni er vatnsdýpið nálægt 50 cm. Veitist þá full-
frískum manni létt að ganga þarna yfir ána, hvar sent er. En þegar
nokkur vöxtur er í vatni er hún kolófær. Svo grunnur er farvegur-
inn, að í vatnavöxtum verður Búrfell og næsta nágrenni eyja,
kvíslar úr Þjórsá fara vestur yfir Haf til Rauðár og síðan til Fossár
í Þjórsárdal, sem fellur í Þjórsá. Þetta gerðist til dæmis núna í
1) Náttúrufr. 3. hefti 1964.