Náttúrufræðingurinn - 1968, Qupperneq 40

34
NÁTTÚRUFR Æ ÐINGURINN
I. mynd. Baðmullarfræ.
Vestindía-baðmullarjurt hefur
4—5 cm langa fræull. Brasiliu-
baðmull gefur mjög góðar
treljar. Baðmullin er ræktuð
í heitum löndum, aðallega frá
30 gráðu suðlægrar breiddar
til um 40° n. br. Hún þarf
langt og heitt sumar, og þurr-
viðri þarf helzt að vera síðasta
þriðjung vaxtartímans, eink-
um meðan á fræþroskun stendur. Menn vinna til að veita vatni á
baðmullarekrurnar, þar sem loftslagið er þurrt og heitt, t. d. í
Egyptalandi, og þá fá þeir mikla og góða uppskeru. I>að þarf að
sá, grisja og síðan laga jurtirnar með skurði eða klippingu svo
þær greinist hæfilega. Jurtirnar bera blóm 2—3 mánuðum eftir
sáningu. Meðan aldinin þroskast skal loftið vera þurrt, en jarð-
vegurinn rakur. Baðmullarrunnarnir gefa oft góða uppskeru 2 ár
í röð, en síðan þarf venjulega að endurnýja þá, a. m. k. sumar
tegundir. Uppskerutíminn er 3—4 mánuðir, a. m. k. þar sem baðm-
ullin er aðallega handtínd af jurtunum. Æfður og duglegur maður
getur tínt um 150 kg á dag á góðum baðmullarakri, en meðal-
afköst eru talin 50 kg. Hárin eru tekin af fræjunum í vélum og
pressuð saman í stóra, ferstrenda böggla um 120 kg að þyngd. Síðan
tekur við þvottur og bleiking.
Baðmull er afar mikið notuð í fatnað og garn. Ennfremur í vatt,
bæði vatt, sem hrindir frá sér vatni og heldur fitunni í hárunum, og
sjúkravatt, sem fitan liefur verið hreinsuð úr og sem sýgur í sig
vatn. Einnig er baðmufl notuð í pappír og gervisilki, skotbaðmull
o. fl. Sumir telja að Asíumenn hafi í'yrir ævalöngu llutt baðmullar-
jurtir til Suður-Ameríku. í eyðimerkurgröfum í Perú, sem eru
eklri en Inkamenningin, hafa fundizt baðmullarvefstólar og spuna-
teinar af sömu gerð sem Indverjar notuðu til forna. Perú baðmullar-
jurt breiddist síðan norður til Miðameríku og Mexíkó og þar var
hún ræktuð þegar hvítir menn komu þangað. En samkvæmt kenn-
ingu Thors Heyerdahls ættu þjóð- og jurtaflutningar að liafa farið
öfuga leið, þ. e. frá Suðurameríku til eyjanna í Kyrrahafi. Mest
baðmullarlönd eru nú sunnanverð Bandaríkin, Indland, Kína og
Sovét. I>ar næst koma Brasilía og Egyptaland. Mikill baðmullar-