Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 39

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
33
Ingólfur Daviðsson:
Baðmull og netlur
/. Baðmullarplöntur (Gossypium).
Baðmull er fræull hávaxinna baðmullarjurta og lágvaxinna baðm-
ullarrunna, alls um 40 skyldra tegunda, sem vaxa í heitum löndum,
bæði í Asíu og Anreríku upprunalega. Tegundirnar teljast til sömu
ættar og stokkrós o. fl. Malvategundir, senr hér eru ræktaðar í görð-
unr og hafa svipuð blöð og allstór, einstæð blónr hvítleit, gul eða
rauð. Aldinið er lrýði, senr opnast þegar lrin svartbrúnu fræ eru
jrroskuð. Fræ ræktaðra tegunda eru á stærð við litla appelsínukjarna
og bera mjúk, löng og nokkur stutt hár. (Sbr. lrár fífunnar). I
kíminu er feit olia, sem notuð er í smjörlíki, sápur, matarolíur,
baðmullarfóðurkökur o. fl. Talið er að fornþjóðir heitra landa, bæði
í Ameríku og Asíu hafi snemma lært að hagnýta baðmull til spuna
og vefnaðar. í rústum á Indlandi hefur fundizt baðmullarefni, sem
talið er yfir 2500 ára gamalt. Evrópumenn kynntust baðmull á
herferðum Alexanders mikla og á 9. og 10. öld komu Arabar með
baðmull til Spánar o. fl. landa í Suðurevrópu. Hermenn Alexand-
ers, hinir grísku, gengu í línklæðum og ullarfatnaði, en málaliðs-
menn hans notuðu margir hampdúk (striga) í föt sín. Baðmullar-
dúkar voru lengi fluttir til Evrópu frá Asíu, unz Englendingar
kornust á lagið að spinna og vefa baðmull á 18. öld. Baðmullarrækt
óx líka stórum í Ameríku og Asía beið lægri hlut í samkeppninni.
Mest baðmull fæst nú af lágvöxnum baðmullarrunnum, ýmsar
tegundir, sem gefa hvíta eða gulleita baðmull. Einn baðmullar-
runninn (G. arboreum) verður allt að 7 m hár og er m. a. ræktaður
í Egyptalandi og víðar í Afríku. Ganga afurðir hans stundum undir
nafninu „egypzk léreft." Indversk baðmullarjurt (G. herbareum)
er hávaxin. Fræ hennar bera bæði löng hár 2—3 cm og þétt, stutt,
gulleit flókahár, sem m. a. eru notuð við pappírsgerð (Virgótrefjar).