Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 16

10
NÁTTÚRU FRÆÐINGURINN
bjuggu austan hennar, því að upp með ánni að austan stendur
bærinn Kaldárholt. Ekkert annað vatnsfall en Þjórsá er þar í
grennd, en svo hefur nafngift Flóa- og Skeiðamanna sigrað, þ. e. a.
s. þeirra, sem bjuggu vestan árinnar, „utan ár“ eins og það er
kallað. Að vísu kemur til greina að nafnið hafi breytzt í gegnum
aldirnar, hafi verið Kallaðai'holt, samanber Kallaðarnes við Olfusá,
sem síðar breyttist í Kaldaðarnes. Staður þar, sem kallað er á ferju.
Hin mikla móða.
En hvernig lítur hún svo út þessi mikla móða? mun margur
spyrja. Um hásumarið kolbrúnt jökulfljót, en næstum tært berg-
vatn í langvinnum þurrkum og kuldatíð, en þó jökulskotin ef
betur er að gáð, og stöðugt að flytja til hafs foksand, vikur og cld-
fjallaösku, nema þá daga er grunnstingull hefur lagzt í botn og
stöðvað allt botnskrið og síað vatnið.
Og þó er hún ekki öll þar sem hún er séð. Þjóðsagan segir, að
neðarlega í henni séu skrímsli í skötu eða hákarlslíki. Er það nokkur
furða þótt hressilega sé sagt frá. Mörgum ferðamanninum á liðnum
öldum mun hafa orðið allbilt við að sjá kolsvarta ófreskju rísa upp
úr grárri hringiðunni fast upp við borðstokkinn á ferjubátnum,
máske í hálfrökkri, og liverfa leiftursnöggt niður í djúpið, áður
en þeir, sem ókunnugir voru staðháttum, fengju ráðrúm til að átta
sig á, að þarna var aðeins forvitinn selur á ferð. Þótt Þjórsárbrú
sé nú staðreynd með 120 tonna burðaiþol, var hún engin til í
þúsund ára sögu íslandsbyggðar. Selurinn og laxinn leika sér og
hafa leikið í neðri hluta Þjórsár. Urriðafoss veitir selnum fyrir-
stöðu. Laxinum tekst að sigrast á fossinum og kaststrengjunum hjá
Þjótanda, lax hefur orðið vart upp með Skeiðum. Eldri menn
muna lax- og sjóbirtingsgengd í Kálfá, en á síðustu árum hefur
aðeins sézt þar fiskur og f'iskur. Neðan við Urriðafoss er sel- og
laxveiði til verulegra búdrýginda.
Suður með Hofsjökli.
Þjóðsagan segir ennfremur, að uppi hjá Sóleyjarhöfðavaði hafi
orðið vart skrímsla. Sóleyjarhöfðavað er á Sprengisandsleið suður af
Hofsjökli. Þar var áin riðin venjulega, en í miklum vatnavöxtum
var farinn Arnarfellsvegur og þvælzt yfir fjölmargar kvíslar úr
Hofsjökli í stað þess að reyna við þær sameinaðar á Sóleyjarhöfða-