Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 47

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
41
Ingólfur DavíÖsson:
Tvö mela- og holtablóm
1. Holtasóley (Dryas octopetala).
Á vorin eru holt og melar víða þakin stórum, hvíturn blómum
holtasóleyja til stórprýði fyrir landið. Holtasóley hefur stólparót,
sem vex djúpt niður og nær vel í raka þótt yfirborðið sé þurrt, en
erfitt er að flytja hana. Stönglar eru trékenndir, greinóttir, liggja
flatir við jörð og geta orðið langir, og myndar jurtin oft stórar
breiður, sem þó eru fremur gisnar, svo að ýmsar aðrar jurtir geta
vaxið innan um. Blöð sitja þétt á greinaendunum. Þau eru frem-
ur smá, egglaga eða aflöng, gróftennt, leðurkennd, gljáandi á efra
borði, en silfurhvít af þéttum hárum að neðan. Hárin draga mjög
úr útgufun. Öll varaopin eru á neðra borði og í þurrki verpast
blaðrendurnar niður, svo enn meir dregur úr útgufun. Enda þolir
lioltasóley þurrk prýðilega, en góða birtu þarf luin. Hið leður-
kennda, dökkgræna efra borð blaðanna þolir vel sandfok og einnig
slit af völdum hjarnskara á vetrum. Henni hæfir vel vindblásin holt
og melar, þar sem birta er nóg og ekki mjög mikil samkeppni ann-
arra jurta, er gætu vaxið henni yfir höfuð.
Holtasóley ber stór blóm með 8 hvítum krónublöðum og 8 bik-
arblöðum, brúnloðnum að neðan. 8 er sjaldgæf blómblaðatala. Gul-
ir frjóhnappar auka á fegurð blómanna. Blómin sitja eitt og eitt
á blómstilkunr, sem fyrst eru stuttir, en lengjast mjög, er aldin
tekur að þroskast, og geta orðið 10—15 cm að lengd að lokum. Við
aldinþroskunina vex svifhali út úr hverju smáaldini (hnetu). Eru
þeir fym snúnir saman, en breiðast út í sveip að síðustu. Kallast
þá blómið hármey eða hárbrúða. Svifhalarnir eru flugtæki og geta
hneturnar svifið á þeim langar leiðir fyrir vindi og dreifzt þannig.
Margt er furðulegt við holtasóley. í hinum trékenndu stönglum
hennar hafa verið taldir um eða yfir 100 árhringir. Voru hinir