Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 49

NÁTTÚRUFR Æ ÐINGURINN
43
Holtasóley var einkennisjurt og leiðiþráður og er bæði gróður-
og jarðfræðisögulega merkileg. Minnist þess þegar þið dáist að feg-
urð hennar á vorin.
Á íslandi er holtasóley algeng á láglendi og allliátt upp í hlíðar
á berangri liolta og mela. í hlýrri löndum hefur hún víða orðið að
víkja fyrir skógi og grózkumiklum jurtum, sem skyggja á og vaxa
henni yfir höfuð. Allmikinn hita þolir hún, það sýna nokkrir vaxta-
staðir hennar, t. d. við Langesund í Noregi, en }i>ar vex hún á
strandklöppum, sennilega frá fornu fari, en rnikið er samt deilt
um þann vaxtarstað. Erlendis er hún talin þrífast bezt í kalk-
kenndri jörð, en ekki er slíku til að dreifa hér, en e. t. v. á hið
mikla áfok hérlendis þátt í þrifum hennar?
Holtasóley hefur svepprót, þ. e. sveppaþræðir vefjast um rætur
hennar og auðvelda sennilega upptöku köfnunarefnissambanda. Og
e. t. v. eru á rótum hennar gagnlegir gerlahnúðar, líkt og á smára
og öðrum ertublómum, og vinna köfnunarefni úr loftinu.
Holtasóley vex hin grózkulegasta í skeljasandi niður við sjó i
Norður-Noregi og hér og hvar á grýttum stöðum þar og víða annars
staðar í norðlægum löndum og uppi í flestum fjallgörðum álfunn-
ar allt suður á Ítalíu, Balkanskaga og Kákasus. Ennfremur á Græn-
landi og í Klettafjöllum N.-Ameríku.
Holtasóley er rósaættar og hin fegursta „rós“ íslenzku melanna.
2. Lambagras (Silene acaulis).
I maí og júní gefur að h'ta ljósrauða smábletti á melum og holt-
um. Þetta er blessað lambagrasið, sem vex í flötum torfum eða
ávölum smáþúfum, undurfagurt á að líta í blómi. „Þúfurnar" eru
aðeins 2—8 cm á hæð, mjög misbreiðar, gerðar úr allþéttum grein-
óttum sprotum, með mjó blöð, alsettar nær legglausum blómum,
svo að Ijósrauð, eða sjaldnar nærri hvít, þúfan sést langt að. Blómin
ilmandi og hunangsrík og sækja fiðrildi o. fl. skordýr í þau. Hver
þúfa er ein jurt með gildri stólparót undir. Gengur rótin djúpt
niður (50 cm eða meir). Aðeins neðsti hluti rótarinnar sýgur nær-
ingu úr jarðveginum, en efri hlutinn geymir næringarforða. Mjög
erfitt er að grafa upp lambagras með óskertri rót, en rótarbroddur-
inn þarf að fylgja með, ef jurtin á að lifa til gróðursetningar. Rótin
var fyrrum kölluð holtarót eða harðaseigjur og var hagnýtt til matar
í hallærum, en ekki þótti hún góð. „Allt er matur, sem í rnagann