Náttúrufræðingurinn - 1974, Qupperneq 3

Náttúrufr. — 43. árgangur — 3.-4. hefti — 125.—195. siða — Reyltjavík, febr. 1974
Ingólfur Davíðsson:
Sagt frá tíu „máttugum" jurtategundum
Þekkirðu vallhumal?
Vallhumall (Achillea millefolium) er fræg jurt frá fornu fari.
Kenndur er hann við fornkappan gríska, Akkillus, er sagnir herma,
að notað hafi vallhnmal til sáralækninga. Seinna vísindanafnið,
millefolium, þýðir þúsundblaða, afbökun af því nafni er „melli-
fólía“, en sumir nefndu hér fyrr á tíð vallhumal því nafni. Vall-
humall er alkunnur víða um lönd, því að hann hefur verið talin
góð lækningajurt allt frá því í fornöld. Hann er hér algengur í
þurrum jarðvegi, t. a. m. á harðbalatúnum, brekkubörðum og í
sendinni jörð. Vex einnig víða við vegi og garða. Sérkennilegur
kryddilmur er af allri jurtinni og hún er sett hárum. Hærðust er
hún á þurrum, vindblásnum stöðum og draga hárin úr útgufnn.
Blöð vallhumals eru skipt, eða klofin í fjöldamarga, fíngerða flipa.
Blómin sitja í litlum, gráhvítum körfum, er margar saman mynda
þéttar, flatar skipanir. í hverri körfu eru tvenns konar blóm, þ. e.
jaðarblóm með tungukrónum og pípukrýnd hvirfilblóm. Vallhum-
all sáir sér, en breiðist einnig út með löngum jarðrenglum, sem
blaðhvirfingar og síðar stönglar vaxa upp af. Vallhumall er 12—
45 cm á hæð, eftir vaxtarskilyrðum, og til eru af honum nokkur
afbrigði, m. a. rautt (sjá Flóru). Hann bítst dálítið af fénaði, eink-
um sauðfé. Vallhumalstaða þykir allgott kúafóður. Vallhumall þolir
vel storm og stendur fram á vetur. Stöngullinn seigur og oftast
greinalaus.
Vallhumall var snennna notaður til lækninga. Hinn frægi læknir,
Dioskorides, á 1. öld eftir Kristsfæðingu, kallaði vallhumalinn her-
mannajurt, því að hermenn notuðu hann bæði til sáralækninga
og við niðurgangi o. 11. meltingartruflunum. Dioskorides var her-
læknir Nerós keisara í Róm. í Frakklandi var vallhumall nefndur
jurt smiðanna, því að trésmiðir notuðu hann gegn blæðingum, er
þeir ffengu sár í starfi sínu. Talið er, að Germanar hafi notað vall-
8*